Οι πολιτισμικές-ανθρωπολογικές παράμετροι που λειτουργούν ανασταλτικά σε μια ριζική κοινωνική αλλαγή στην Ελλάδα.
Τα κείμενα είναι αναδημοσίευση από το μπλογκ "Άμεσος Λογος και Δράση 2" http://www.amesoslogoskaidrasi2.blogspot.com/
1. Η Απαξίωση της πολιτικής και ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού
1. Η Απαξίωση της πολιτικής και ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού
Η κατάσταση ανισορροπίας στην ελληνική οικονομία και η δημοσιονομική κατάρρευση του κράτους έχουν προκαλέσει ένα σοκ στην μικροαστική ψυχονοοτροπία του νεοέλληνα. «Ιερή» αγανάκτηση, οδυρμοί και ατέλειωτοι αφορισμοί προς τη «φάρα των πολιτικών», είναι οι αντίδραση του «λαού». Η διάψευση του «ελληνικού ονείρου» (: χυδαία κατανάλωση, νεοπλουτισμός) συμβαδίζει με την προκλητικά εξόφθαλμη εξαπάτηση-χειραγώγηση από την πολιτική ελίτ.
Αυτά όλα, συνδυαζόμενα, επιτείνουν το αίσθημα απαξίωσης συλλήβδην της πολιτικής και των πολιτικών. Δημιουργείται έτσι ένα θολό φαίνεσθαι το οποίο άνετα μπορεί να παραπλανά τον παρατηρητή – πόσο μάλλον τον συμμέτοχο.
Οι παραπάνω παράγοντες δεν είναι αρκετοί για να οδηγήσουν σε μια ρήξη με το παλιό κατεστημένο, τις δομές εξουσίας και τις αξίες της.
Αντίθετα, το εξαγόμενο των εν λόγω εξελίξεων είναι η ανάδυση και διόγκωση εθνικιστικών και συντηρητικών τάσεων που ενδημούν σε ό,τι λέγεται «ελληνικότητα» και υποκρύπτει την πολιτισμική δομή της ελληνικής κοινωνίας.
Τώρα πια που εξανεμίστηκαν τα "παραδοσιακά προτερήματα" -δηλαδή, οι μύθοι- της "φυλής", αποκαλύπτεται, σταδιακά αλλά σταθερά, το φαιό πρόσωπό της.
(Τα καθημερινά ρατσιστικά φαινόμενα-πρακτικές ενάντια σε μετανάστες, όπως στον Άγιο Παντελεήμονα και στη Σκάλα Λακωνίας, μιλούν από μόνα τους. Το ελπιδοφόρο είναι ότι πλέον οι μετανάστες οργανώνονται και αντιδρούν.)Ποιοι όμως είναι οι βαθύτεροι λόγοι που συμβάλλουν καθοριστικά σε αυτήν την εξέλιξη;
Έχουν να κάνουν με το ψυχο-πνευματικό και πολιτισμικό υλικό που λειτουργεί σαν μαγιά για να αναπτύσσονται ιδεοληψίες-ιδεολογίες, νοοτροπίες, αξίες και στερεότυπα, που τροφοδοτούν τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές της ελληνικής κοινωνίας.
Το πολιτισμικό βαρίδι που λειτουργεί ανασταλτικά σε οποιαδήποτε ουσιαστική κοινωνική αλλαγή.
2. Το πολιτισμικό υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας και η σχέση του με το πολιτικό σύστημα
Η ελληνική κοινωνία, ως πολιτισμική οντότητα είναι βαθιά συντηρητική.
Οι λόγοι είναι καθαρά πολιτισμικοί-ανθρωπολογικοί και παραπέμπουν σε ευρύτερες ιστορικο-πολιτισμικές δυνάμεις που έχουν να κάνουν με τον βαλκανικό χώρο. Η ελληνική κοινωνία έως και πριν μερικές δεκαετίες ήταν μια παραδοσιακή αγροτική οικονομία με μια κοινωνική οργάνωση βασισμένη στις οικογένειες και τα σόγια (φάρες-πατριές) που ανταγωνίζονταν ανέκαθεν μεταξύ τους, για τη μερίδα του λέοντος από τον κοινωνικό πλούτο και για περισσότερα προνόμια και κύρος στο κοινωνικο-πολιτικό επίπεδο.
Οι ίδιες αναπαραστάσεις, αξίες και σύμβολα (ιδεολογία) κυριαρχούν εν πολλοίς στους αστικούς πληθυσμούς και στα εργατικά στρώματα που προέρχονται κατά κύριο λόγο από τον αγροτικό χώρο και συνδέονται πολλαπλά (φαντασιακά, πολιτισμικά) με αυτόν.
Πάνω σε αυτήν την στενόχωρη (κλειστή) συγγενειακή και τοπικιστική βάση στηρίχτηκε η δομή του ελληνικού κράτους και γενικότερα το πολιτικό σύστημα, εν τη γενέσει του. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο έχει ανάλογη οργάνωση και λειτουργία: οι πολιτικές συμμαχίες επιβεβαιώνονται και ενισχύονται μέσω γάμων και κουμπαριών, ενώ οι πελατειακές σχέσεις πολιτικών και «λαού» ακολουθούν το ίδιο μοτίβο.
Ο δημόσιος χώρος, στο ελληνικό ανθρωπολογικό-πολιτισμικό μοντέλο, προσομοιάζει με αρχαϊκές ή απλές κοινωνίες. Η «κοινότητα» (συλλογική ταυτότητα) είναι απευθείας προέκταση του προσωπικού ή συντεχνιακού συμφέροντος και του ιδιωτικού χώρου. Εξ ου και ο ανελέητος ανταγωνισμός για κύρος και επικράτηση μεταξύ των οικογενειών-σογιών αλλά και οι συμμαχίες μέσω των αιματικών ή εξ αγχιστείας συγγενικών δεσμών (στρατηγικές επιγαμίας, πνευματικά αδέρφια, νονοί, κουμπάροι κλπ).
Τα μέλη του σογιού (οι «δικοί μας», το «αίμα μας») δεσμεύονται σε δεσμούς αλληλεγγύης, ενώ τα μέλη διαφορετικών συγγενικών ομάδων είναι συχνά ορκισμένοι εχθροί. Επομένως ο δημόσιος χώρος είναι μια μεγάλη φενάκη, η οποία κρύβει μεγάλο φθόνο, μίσος και ανταγωνισμό μεταξύ περιχαρακωμένων ομάδων, δημιουργώντας έτσι έναν κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό. Η συλλογική ταυτότητα είναι προέκταση του τοπικού και του οικογενειακού συστήματος (συγγενειακού) που και αυτά με τη σειρά τους είναι υπερβολικές μορφές-μεταφορές του «Ιδιωτικού».
Όλο αυτό το πολιτισμικό και ψυχο-κοινωνικό υπόβαθρο, ταιριάζει απόλυτα με τον σύγχρονο μικροαστισμό σε μια μεταπρατική καπιταλιστική οικονομία.
Αφού στην ελληνική μικρο-κοινωνία (στον ιδιωτικο-δημόσιο χώρο) κυριαρχούσε το «μέτριο» τόσο σαν νοοτροπία όσο και σαν κοινωνική συνθήκη. Πιο συγκεκριμένα, οι εύθραυστες συμμαχίες ανάμεσα σε κλειστές συγγενειακές ομάδες δεν επέτρεπαν μεγάλες οικονομικο-κοινωνικές ανισότητες. Εκτός από μια μικρή μερίδα τσιφλικάδων – που, μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές δεν υπήρξαν καν – η μεγάλη μάζα του πληθυσμού ήταν μικρομεσαία αγροτικά στρώματα ή έμποροι με ύψιστη αξία το ατομικό κέρδος και την ιδιοκτησία.
Ενώ ο νεοέλληνας μικροαστός ζει και σκέφτεται μόνο για το δικό του συμφέρον και της οικογένειάς του. Όλη του τη ζωή απεργάζεται την κοινωνική ανέλιξη και το βόλεμα των «σπλάχνων του», συχνά σε βάρος όλων των άλλων και χωρίς κανένα ενδοιασμό. Κατά κανόνα δεν παράγει, αλλά πλουτίζει ζώντας παρασιτικά. Ένας αδηφάγος και ηλίθιος ιδιώτης που μόνο καταναλώνει χωρίς να προσφέρει τίποτε.
Έτσι, η παλιά μικρομεσαία-επαρχιώτικη ιδέα και τρόπος ζωής ήρθε κι έδεσε με τη σύγχρονη μικροαστική νοοτροπία και στάση απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα.
Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το ιστορικο-πολιτισμικό βαρίδι;
Για την υπέρβαση, είναι αναγκαία η καταλυτική παρέμβαση στο πολιτισμικό υπόβαθρο των ανθρώπων. Και αυτό είναι δυνατό μόνο με το χτίσιμο της γνήσιας, από τα κάτω, κοινωνικής παιδείας, που θα αλλάξει ριζικά την ψυχονοοτροπία των ατόμων.
Με τη γνήσια γνώση και τη θεωρία που θα αναδείξει την πολυπόθητη κοινωνική συνείδηση.
16/09/2010
Φασόλης Δημήτρης
Θεματική: Ανθρωπολογικές Προεκτάσεις1) Η συγγένεια πολιτών και πολιτικών
Η κοινωνία συνδέεται πολλαπλά με το πολιτικό σύστημα, μέσω των στενών σχέσεων με τον εκάστοτε πολιτικό, ως φυσικό πρόσωπο και ως σύμβολο. Σε συμβολικό επίπεδο, το κόμμα, οι πολιτικοί, η κυβέρνηση κλπ αντιπροσωπεύουν την συλλογική ταυτότητα και την κοινωνία (δημόσιος χώρος). Αλλά και στο πιο στενό, ιδιωτικό χώρο, χάρη στην «αιματική» ή «πνευματική συγγένεια».Η συγγενειακή δομή δημιουργεί «σημαίνοντες» δεσμούς, ενώ παράλληλα διεμβολίζει το ατομικό φαντασιακό. Το άτομο (ιδιώτης – και άρα όχι πολίτης) δεν εκπροσωπείται απλά από τον πολιτικό παράγοντα, αλλά έχει σχέσεις ιδιαίτερης εξάρτησης, ανταλλαγής και αμοιβαίας υποχρέωσης – είναι «συγγενείς» .
Λόγω αυτής της οικειότητας και «κουμπαριάς» με τον πολιτικό ηγέτη, ο «κουμπάρος»-ψηφοφόρος μπορεί συχνά και χωρίς ιδιαίτερο κόστος να «του την πει», να τον βρίσει, να τον χλευάσει κλπ.
Δεν έγινε ξαφνικά επαναστάτης∙ λειτουργεί μέσα στα κανονιστικά πλαίσια που οριοθετούνται από αυτόν τον ξεχωριστό και πολύ σημαντικό, αξιακά και συμβολικά, δεσμό. Είναι ο «δικός μας άνθρωπος, της οικογένειας». Από εκεί και πέρα οι εξυπηρετήσεις, τα γλειψίματα και βολέματα είναι η φυσική συνέπεια από το αλισβερίσι ανάμεσα στους «δικούς μας ανθρώπους».
Η προσφώνηση των εκατέρωθεν πλευρών της εν λόγω συγγενικής σχέσης με το μικρό όνομα ή και το υποκοριστικό («Γιωργάκη, Κωστάκη, Αντρέα, Αντρίκο», κλπ.) εκφράζει στο επίπεδο της γλώσσας αυτήν την οικειότητα-ταυτότητα μεταξύ των ιδιωτών-«πολιτών» και του πολιτικού κόσμου.
Η ιδιαίτερη (στο ευρύτερο πλαίσιο των βαλκανικών κοινωνιών) πολιτισμική δομή του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος στον ελλαδικό χώρο, καθορίζει και τη στενή σχέση-διαπλοκή κράτους και ανθρώπων.
Αυτή όμως η οικειότητα δεν εμποδίζει – μάλιστα ακριβώς εξαιτίας αυτής – την καχυποψία και την εχθρότητα από τη μεριά των ψηφοφόρων προς το κράτος και τους υπαλλήλους του, αλλά και προς τους πολιτικούς διοικητές του. Καθώς αντανακλάται η συγγενική σχέση, η οποία -όπως ειπώθηκε- στηρίζεται στον ανταγωνισμό, στην αντιπαλότητα και στην έλλειψη εμπιστοσύνης, ανάλογα χαρακτηριστικά ενσταλλάζονται και στην πελατειακή σχέση κράτους και πολιτών.
Συνεπώς, αυτό το μίγμα στενής αλληλεξάρτησης και «ανυπόταχτης ψυχής» της ελληνικής κοινωνίας δημιουργεί σύγχυση και συσκοτίζει την πραγματικότητα. Το άτομο αυτοπαρουσιάζεται και αφομοιώνει αναπαραστασιακά τον εαυτό του, πότε ως «κολλητό» κάποιου πολιτικού ή κρατικού υπαλλήλου και πότε ως ανεξάρτητο και υπεράνω όλων υποκείμενο.
Στην πρώτη περίπτωση, κομπάζει και αυτοϊκανοποιείται με το «προνόμιό» του. Γίνεται μέρος της εξουσίας και αναπαράγει την ιεραρχία.
Στην δεύτερη, απαλλάσσει τον εαυτό του από τις ευθύνες που απορρέουν από την προσωπική του στάση. Έχει ένα ισχυρό άλλοθι, άλλωστε: εξεγείρεται, τα λέει «έξω από τα δόντια», άφοβος, ενώ οι ακροατές του τον επευφημούν, παροτρύνοντάς τον: «πες τα!».
Γενικώς, με κάθε αφορμή «αγανακτεί» και απαξιώνει τους πάντες, σαν να είναι αυτός έξω από το σύστημα, αμέτοχος και ανεύθυνος, ένας αποστασιοποιημένος παρατηρητής και αδέκαστος κριτής. Και ας συμπεριφέρεται την επόμενη στιγμή με τρόπους που πριν, από τη θέση του «αντικειμενικού» και «αυστηρού» κριτή, καταδίκαζε.
Αν και δεν είναι μικρός ο πειρασμός να αρχίσεις να τον θαυμάζεις για το πώς καταφέρνει τόσα πολλά και αντιφατικά ταυτόχρονα, ο σύγχρονος νεοέλληνας, άξιος συνεχιστής των «προγόνων» του, καταπιέζει όλους αυτούς που είναι πιο αδύναμοι από αυτόν.
Αυτούς που δεν ανήκουν, ούτε έχουν τη δυνατότητα να ανήκουν στο κλειστό σχήμα που συνιστά τη συλλογική ταυτότητα, το «έθνος». Το «εμείς» που ορίζεται από μια μυθική «ουσία», την «ελληνικότητα» ή «ελληνισμό».
Αυτούς που θα είναι διαρκώς εξορισμένοι στο χώρο-κατηγορία των «άλλων».
Κάτι τέτοιο, όμως, δεν μπορεί να συνεχίζεται άλλο.
Αθήνα, 21/9/2010
Δημήτρης Φασόλης
θεματική: Ανθρωπολογικές Προεκτάσεις
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (1-4)
Ανθρωπολογικές Προεκτάσεις στη Φιλοσοφία της Οικονομίας Μέρος 1ο
1 Το Αβγό του Φιδιού και η Ανθρωπολογική Ρίζα του
Η άνοδος του ρατσισμού είναι γεγονός, ανησυχητικό και υπαρκτό. Όπως και η άνοδος νεοναζιστικών κινημάτων και κομμάτων είναι αναμφισβήτητο γεγονός, εξίσου ανησυχητικό.
Αυτό συνάγεται ξεκάθαρα από πολλές έρευνες και δημοσκοπήσεις, αλλά και από καθημερινά κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα και συμβάντα (βλέπε π.χ. εφημ ΝΕΑ,26/06/2010: "Τα αυγά του φιδιού έσκασαν πίσω από το Παραπέτασμα", σελ. 52-53/ εφημ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 16/06/2010, "Ο ρατσισμός καλά κρατεί", σελ. 13).
Όποιος παραβλέπει το γεγονός και τη ζοφερή προοπτική που αυτό προδιαγράφει, είτε από αφέλεια είτε από μικροπολιτική ή άλλη (σκοτεινή: επιδιώκει την αντιδραστική εκτροπή) σκοπιμότητα, είναι ούτως ή άλλως επικίνδυνος.
Τα ερωτήματα όμως που προκύπτουν, ανεξάρτητα από το πού τοποθετεί τον εαυτό του ο καθένας – αν δηλαδή είναι ευαίσθητος ανθρωπιστής, δημοκρατικός πολίτης, κοινωνικός επιστήμονας, διανοούμενος ή φιλόσοφος – είναι δύο:
α) Από πού κατάγεται ο φασισμός, ο ναζισμός, ο ρατσισμός και ο κάθε είδους ολοκληρωτισμός; Και β) πού οφείλεται η ανθεκτικότητα, η δυναμική του καθώς και η δυνατότητα ανανέωσης και αναβίωσής του στο χώρο και στο χρόνο;
Η τυπολογία του ρατσιστικού δόγματος δηλώνει ότι μια συγκεκριμένη ομάδα – φυλή, έθνος, λαός – είναι η εκλεκτή και ότι όλες οι υπόλοιπες ομάδες πρέπει να υποκλιθούν στην ανωτερότητά της. Ειδάλλως, θα εξοντωθούν. Αυτή όμως η αντίληψη προϋποθέτει έναν ριζικό διχασμό-διαχωρισμό.
Οι πολιτικο-ιδεολογικές και οικονομικές αφετηρίες του εν λόγω δόγματος ίσως είναι εύκολο να ανιχνευτούν. Αυτό όμως που είναι σίγουρα δύσκολο να κατανοηθεί είναι οι βαθιές ρίζες του στο θυμικό και στη νοοτροπία σε ό,τι αφορά πλατιά κοινωνικά στρώματα και μεγάλους πληθυσμούς ανά τον κόσμο.
1.1 Ανθρωπολογία και ετερότητα
Έχουν γραφεί πάμπολλα ανθρωπολογικά κείμενα (και γενικότερα στις κοινωνικές επιστήμες) που προσεγγίζουν ερμηνευτικά το φαινόμενο της ετερότητας και ιδιαίτερα την πολιτισμική ετερότητα.
Ενώ η πολιτισμική ετερότητα θεωρείται το καταλυτικό στοιχείο για την ανάδυση ιδεολογικών ρευμάτων ή στάσεων όπως ο ρατσισμός, ο φασισμός, ο εθνικισμός.
Φυσικά δεν παραλείπουν να επισημαίνουν την ιδιαίτερη απόχρωση κάθε -ισμού που αποδίδεται στην ειδική σχέση και αλληλεπίδρασή του με τους παράγοντες που συνιστούν την πολιτισμική ετερότητα.
Οι πιο σύγχρονες θεωρήσεις εισάγουν και δύο σημαντικά νέα στοιχεία: αυτό της ερμηνευτικής λειτουργίας των ανθρώπων πάνω στα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά φαινόμενα, από τη μία, και της εμπρόθετης δράσης των υποκειμένων, ως συνέχεια αυτής της ερμηνευτικής στάσης, από την άλλη.
Αυτή η συσσώρευση πληροφοριών και (στείρων πολλές φορές) ερμηνειών έχει οδηγήσει ομολογουμένως σε αδιέξοδο, το οποίο δεν είναι επί της παρούσης να το αναλύσουμε.
1.2 Οι συνέπειες της Φιλοσοφίας της Οικονομίας στην ανθρωπολογική ανάλυση
Επιλέγουμε ως πιο εποικοδομητικό να εισαγάγουμε κατευθείαν τη μεθοδολογία της ανάλυσής μας για το ζήτημα που εξετάζουμε. Στηριζόμενοι στο μοντέλο του ερμηνευτικού δομισμού και στην επιστημολογική μέθοδο της λογικής ανάλυσης-σύνθεσης, προσπαθούμε να κάνουμε μια ανθρωπολογική προσέγγιση, από τη σκοπιά της Φιλοσοφίας της Οικονομίας.
Στηριζόμαστε δηλαδή στις προτάσεις-αξιώματα πάνω στον λογικό (μη εκδηλωμένο) «Τύπο της Οικονομίας» και στις εκδηλώσεις τους στο επίπεδο της «αντικειμενικής» οικονομίας. Και, κατά συνέπεια, στο μοντέλο της Τριπλέτας, το οποίο προκύπτει από τη Συστροφή Κωδίκων στον Τύπο-Οικονομία: (1)
i)το Πραγματικό (με τον τύπο: Κράτος-Order = Λογική Κατασκευή), ii) τη Συμβολική Τάξη (τύπος: Δημόσιος Χώρος = Χρήσιμος Μύθος) και iii) το Φαντασιακό (τύπος: Ιδιωτικός Χώρος = Αναγωγή)
1.3 Ο πρώτες ανθρωπολογικές διαστάσεις του προβλήματος
Ας εστιάσουμε, τώρα, την προσοχή μας στον βασικό διαχωρισμό: «Εγώ/ο Άλλος» που με τη σειρά του επεκτείνεται και αναβαθμίζεται στον έτερο διχασμό «Εμείς/οι Άλλοι». Ο ριζικός αυτός διαχωρισμός έλκει την καταγωγή του από την πρωταρχική, χωροχρονικά, Μεγάλη Συστροφή Κωδίκων που συνέβη όταν άρχισε να αχνοφέγγει η πρώιμη Ταξική Κοινωνία, στα βάθη της Ιστορίας του ανθρώπου.
Εκεί, στο υλικό επίπεδο της πραγματικότητας και της οικονομίας εκδηλώνεται για πρώτη φορά η ιδέα του ατομικού κέρδους.
Ήδη όμως, στο αμέσως προηγούμενο στάδιο (πρωταρχικό), εκεί όπου οι κοινωνίες είναι οριακές, σχεδόν ασχημάτιστες, αναδύεται πρωτογενώς ως αφηρημένο ατομικό κέρδος. Είμαστε ουσιαστικά πριν από την εμφάνιση της πραγματικής οικονομίας και της ταξικής της κοινωνίας.
Πού όμως εκδηλώνεται το αφηρημένο ατομικό κέρδος; Ακριβώς, στο ανοργάνωτο ακόμη Φαντασιακό των ανθρώπων, το κατακερματισμένο σε υποκειμενικές, αδρά σχηματισμένες, αναπαραστάσεις. Φυσιολογικό, αφού μιλάμε για οριακές κοινωνίες.
Το αφηρημένο ατομικό κέρδος είναι η στρεβλή – συμβολική – εκδήλωση του αφηρημένου (λογικού) γονότυπου (: + κοινωνικοπολιτικό κέρδος) του Τύπου-«Οικονομία» (: κοινωνική παραγωγή => πολιτική ζήτηση + κοινωνικοπολιτικό κέρδος). Άρα δηλώνεται με αρνητικό πρόσημο: - κοινωνικοπολιτικό κέρδος.
Ο εν ενεργεία σταθερός και αναλλοίωτος αυτός φαινότυπος του τύπου της Οικονομίας είναι που γεννά, έστω αχνά αρχικά, την αρχετυπική σχάση, το διαχωρισμό και τη σχέση αντίθεσης του Εγώ με τον Άλλο τον οποίο θεωρεί απέναντί του.
Για να το γειώσουμε σε πρώτο πρόσωπο, είναι σα να λέω: είμαι εγώ∙ και ο άλλος είναι απέναντί μου∙ και είναι διαφορετικός από εμένα. Αυτή είναι η αρχική προοπτική μου.
Κοντολογίς, αυτή είναι η αρχική προοπτική του Υποκειμένου σε σχέση με το Αντικείμενο, γενικά. Ακριβώς έτσι εγγράφεται αρχικά η εν λόγω εσφαλμένη διχοτομία.
Να λοιπόν το «σημείο-στιγμή» που προκύπτει (emerge) η Ετερότητα. Και το πρώτο χρήσιμο συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι πρόκειται για μια πολύ βαθιά και αρχέγονη χαρακιά (έγγραμμα) στον ανθρώπινο νου-συνείδηση.
(1): Για το επιστημολογικό μοντέλο της λογικής ανάλυσης-σύνθεσης που αναπτύσσεται από τον Νώντα Κουκά στη Φιλοσοφία της Οικονομίας (Τύπος της «Οικονομίας»-Συστροφή Κωδίκων-Μοντέλο της Τριπλέτας) σας παραπέμπω στα Μαθήματα στη θεματική «Φιλοσοφία της Οικονομίας» στο μπλογκ.
Ευχαριστούμε
Αθήνα 01/07/2010
Ανθρωπολογικές Προεκτάσεις στη Φιλοσοφία της Οικονομίας
Μέρος 2ο
2. Η εδραίωση της Ετερότητας
2.1 Από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο ατομικό κέρδος…
Στο πρώτο μέρος της παρουσίασής μας είχαμε μιλήσει για τον πρωταρχικό διχασμό ανάμεσα στο «εγώ» και στην κοινωνία, ως συνέπεια του αφηρημένου ατομικού κέρδους στο (ανοργάνωτο) Φαντασιακό.
Όταν στην αναγκαία συνθήκη (αφηρημένο ατομικό κέρδος) προστίθεται, πολλαπλασιαστικά-σωρευτικά, η ικανή συνθήκη, το συγκεκριμένο ατομικό κέρδος, τότε έχουμε την ποιοτική αλλαγή, τη ριζική αποκόλληση του υποκειμένου από την κοινωνία.
Θα πρέπει όμως εδώ να διευκρινιστεί ότι όταν αναφερόμαστε στο «εγώ» δεν αποδίδουμε την τρέχουσα σημασία του, ως ιδιωτικού προσώπου, το οποίο είναι σαφώς διαχωρισμένο από την κοινωνία και το οποίο έχει επίγνωση αυτής της μοναδικότητας-διαφοράς (υποκειμενικότητάς του).
Ο λόγος γίνεται για το ατελώς σχηματισμένο υποκείμενο, το οποίο διαφοροποιείται πρωτόλεια από το αντικείμενο και ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει: «την κοινωνία, τον άλλο, τους άλλους, τους ξένους» κοκ. Είναι «κοινωνικό άτομο» ή «προσωπείο» και όχι πρόσωπο.
Κι αυτό γιατί σε αυτή τη φάση της ιστορίας οι τρεις τύποι της Τριπλέτας – Πραγματικό, Φαντασιακό, Συμβολική Τάξη – είναι συμπλεγμένοι ο ένας μέσα στον άλλο, οπότε έχουμε να κάνουμε με μια συμπυκνωμένη Τριπλέτα.
Σημειωτέον ότι το συγκεκριμένο ατομικό κέρδος προκύπτει από την οργάνωση της «αντικειμενικής» οικονομίας και της κοινωνίας από την ιθύνουσα ομάδα. Επομένως εντάσσεται στον χώρο του Πραγματικού όπου η κοινωνία οργανώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η ιδιοποίηση-ιδιωτικοποίηση του κοινωνικού προϊόντος από την πιο ισχυρή ομάδα.
Μέσω αυτής της διαδικασίας λοιπόν δημιουργείται η ικανή συνθήκη για τη λειτουργία της κοινωνίας και την έλευση του (ιεραρχικού) πολιτισμού.
Άρα, η ιδέα του ατομικού κέρδους επιρρώνεται-ενδυναμώνεται από την ίδια τη λειτουργία της «αντικειμενικής» οικονομίας, τους υλικούς όρους της πραγματικής κοινωνικής ζωής.
Παράλληλα, μέσα στο οργανωμένο τώρα από την ιθύνουσα τάξη Φαντασιακό, προκύπτει εναργέστερη η ιδέα του συγκεκριμένου ατομικού-ιδιωτικού κέρδους. Λαμβάνει έτσι χώρα η πρώτη μεγάλη Αναγωγή: η πρόσληψη με απλό και κατανοητό τρόπο από τα υποκείμενα της ιδιοποίησης της παραγωγής– και άρα η συναίνεσή τους σε αυτήν. Παγιώνεται έτσι και γίνεται σταδιακά νοοτροπία που καθορίζει-διαμορφώνει τη συμπεριφορά και τη στάση των ανθρώπων.
[Σημείωση: οι τρεις χώροι-τύποι της τριπλέτας εξετάζονται χωριστά για μεθοδολογικούς λόγους (εξυπηρετούν τη λογική ανάλυση-σύνθεση). Στην πραγματικότητα δεν διαχωρίζονται αλλά διαπλέκονται ο ένας με τον άλλο, ενώ οι αλλαγές-μετασχηματισμοί στον ένα χώρο-τύπο προκαλούν αντίστοιχες μεταλλαγές και στους άλλους δύο.]
2.2 …Και έπειτα στη Συμβολική Τάξη
Ο απόηχος ωστόσο του αφηρημένου ατομικού κέρδους παραμένει-δεν χάνεται. Είναι ο εν ενεργεία φαινότυπος του Τύπου-«Οικονομία. που παραμένει σταθερός και αναλλοίωτος στους αέναους μετασχηματισμούς των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων, μέσα στην ιστορία.
(Επισήμανση: πρόκειται για λογικό όρο που προκύπτει από λογική ανάλυση. Αποτελεί στοιχείο της βαθιάς δομής σε κάθε πολιτισμό και άρα δεν άπτεται του επιπέδου της εμπειρίας.)
Αφού όμως δεν χάνεται ως φαινο-τύπος, τότε μετασχηματίζεται σε Σύμβολο, το οποίο οργανώνεται σε Συμβολική Τάξη από την κυρίαρχη κοινωνική ομάδα. Συνεπώς τώρα έχουμε να κάνουμε με εκδηλωμένα συμβολικά συστήματα τα οποία μπορούν να γίνουν αντιληπτά και να τα επεξεργαστούμε νοητικά.
(Εδώ υπεισέρχεται η ερμηνευτική παρέμβαση του υποκειμένου στο περιβάλλον του-ζήτημα για στο οποίο θα ασχοληθούμε διεξοδικότερα σε άλλο σημείο)
Η Συμβολική Τάξη όμως είναι ο ίδιος ο κόσμος για τους ανθρώπους, γιατί έτσι μόνο – συμβολικά – προσλαμβάνουν τον κόσμο μέσα από το λεγόμενο «εννοιολογικό δίχτυ».
Πρόκειται για τις βασικές ταξινομήσεις-κατηγοριοποιήσεις για τον κόσμο, για οτιδήποτε είναι νοητό, είτε εμπειρικό είτε αφηρημένο. Συμβολικές κατηγορίες (π.χ. «άνω-κάτω», «ανώτερο-κατώτερο», «φύση-πολιτισμός», «άντρας-γυναίκα», «θερμό-ψυχρό», «καλό-κακό», «ιδιωτικό-δημόσιο») συνεπώς, που βάζουν σε «τάξη» τον κόσμο για να γίνεται κατανοητός, οικειοποιήσιμος, χρήσιμος και λειτουργικός για τους ανθρώπους και τις κοινωνίες. Είναι η ίδια η δομή και η ουσία του κόσμου για τα υποκείμενα.
Αφού όμως οργανώνεται από την κυρίαρχή ομάδα, συνιστά σε τελευταία ανάλυση τον (συμβολικό) Λόγο της άρχουσας τάξης για τον κόσμο. Και η μήτρα αυτού του κόσμου, της Συμβολικής Τάξης είναι το (αφηρημένο) ατομικό κέρδος.
Διαπιστώνουμε λοιπόν πόσο μακριά πάει η «βαλίτσα»-ο κοινός (λογικός) πυρήνας ο οποίος εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους : «ιδιωτικό», «άτομο», «εγώ», «κέρδος», «ιεραρχία», «εσφαλμένη διχοτομία».
Συνεπώς, η Συμβολική Τάξη – ο κόσμος – είναι δομημένη πάνω στην εσφαλμένη διχοτομία Υποκείμενο-Αντικείμενο. Η σύλληψη και κατανόηση του κόσμου διαμεσολαβείται από αυτήν τη διχοτομία που χαρακτηρίζει και το ίδιο το εννοιολογικό δίχτυ που την υφαίνει ως τέτοια.
Ο δε χρήσιμος μύθος του Δημόσιου Χώρου δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα.
2.3 Εσφαλμένη διχοτομία και Ετερότητα
Επομένως, η υποκειμενική πρόσληψη για τον συνάνθρωπο διαμορφώνεται από την εξής προοπτική: «όταν βλέπω τον διπλανό ανταγωνιστικά και ζηλόφθονα, έχοντας το έγγραμμα στον εγκέφαλο και στο φαντασιακό μου επιδιώκω την ατομική ευμάρεια και ωφέλεια με τη μορφή του ατομικού οφέλους-κέρδους∙ σε βάρος του συντρόφου και συνεργάτη.
Ακόμη κι αν δεν μπορώ να το πετύχω, λόγω κοινωνικών-ταξικών περιορισμών, εντούτοις το επιδιώκω φαντασιακά και συμβολικά, σκέφτομαι με αυτό το πρότυπο και συμπεριφέρομαι ανάλογα.
Έτσι, ο συμμέτοχος στην κοινωνική ζωή γίνεται ο «Άλλος», ο «διαφορετικός».
Οπότε, εφόσον βλέπω έτσι τον κοντινό, τον οικείο, το μέλος της ομάδας ή της κοινότητάς μου, αναλογικά και σε εκθετικό βαθμό θα βλέπω τον συνάνθρωπο που βρίσκεται πέρα από τα όρια (που εγώ θέτω) της περιοχής μου ή της κοινότητάς μου».
Αυτή η αντίληψη του υποκειμένου για τον κόσμο και την κοινωνία, η οποία αναπαράγει την εσφαλμένη διχοτομία Υποκειμένου-Αντικειμένου ενισχύεται και εδραιώνεται, πολύ περισσότερο τώρα, μέσα από τη σύμπραξη των τριών τύπων της τριπλέτας:
Το συγκεκριμένο ατομικό κέρδος και την ιδιοποίηση της παραγωγής, στο χώρο του Πραγματικού∙ τη Συμβολική Τάξη του κόσμου, με το δημόσιο χώρο, που έχει ως μήτρα-Σύμβολο το αφηρημένο ατομικό κέρδος και άρα την εσφαλμένη διχοτομία∙ και τον ιδιωτικό χώρο, στο Φαντασιακό, την ιδέα του «εγώ» διαχωρισμένου από τους «άλλους», που διακατέχεται από τον φθόνο για το συνάνθρωπο.
Ευχαριστούμε
9/7/2010
Ανθρωπολογικές προεκτάσεις στη Φιλοσοφία της Οικονομίας
Μέρος 3ο
3. Ετερότητα και «απλές κοινωνίες»
3.1 Η «κοινότητα» ως προβολή του «ιδιωτικού χώρου»
Οι λεγόμενες «απλές κοινωνίες» παρουσιάζουν «αραιές πολιτισμικές μονάδες», δηλαδή έχουν λιγότερο σύνθετους θεσμούς και δίκτυα ρόλων και σχετικά πιο απλά συμβολικά συστήματα και τρόπους παραγωγής. Αυτό έχει σαν συνέπεια οι τρεις τύποι-χώροι της τριπλέτας να αλληλο-συμπλέκονται τόσο ώστε σχεδόν εφάπτονται μεταξύ τους.
Καθώς λοιπόν αλληλο-συμπλέκονται το Πραγματικό, η Συμβολική Τάξη και το Φαντασιακό, ο Ιδιωτικός Χώρος εκτείνεται και συμπίπτει με τον Δημόσιο Χώρο. Ο πρώτος προβάλλεται σα να λέμε στον δεύτερο.
Επομένως, ο άνθρωπος αυτών των κοινωνιών βλέπει την κοινότητα ως προέκταση του ιδιωτικού ζωτικού του χώρου και ταυτόχρονα ως μεγέθυνση στο συλλογικό επίπεδο (δημόσιο χώρο) της ιδέας και της αντίληψης του ατομικού κέρδους.
Προβάλλοντας αυτήν την εικόνα-αναπαράσταση για τη σχέση του με τα μέλη της κοινότητάς του σε άλλες κοινότητες και πληθυσμούς, σχηματίζεται η έννοια της Ετερότητας.
Οι «άλλοι, οι διαφορετικοί, οι ξένοι» αποτελούν εν δυνάμει απειλή για το συμφέρον του υποκειμένου και της ομάδας ή κοινότητας στην οποία συνυπάρχει. Αντιμετωπίζονται με καχυποψία και στην καλύτερη περίπτωση με όρους ανωτερότητας και απαξίωσης. Ενώ στη χειρότερη περίπτωση πρέπει να υπαχθεί ο «ξένος» στη θέληση και τις νοοτροπίες που επιβάλλει το «εμείς»∙ να ενσωματωθεί πλήρως ώστε να μη διακρίνεται η διαφορετικότητά του-να παραμείνει υποτελής.
Συναφή με τα ερωτήματα που θέσαμε στην εισαγωγή της ανάλυσής μας είναι και τα επόμενα:
Από πού άραγε πηγάζει η αντιπαλότητα, ο ανταγωνισμός, η έχθρα και η επιθετικότητα ανάμεσα στις ανθρώπινες κοινωνίες, που συναντούμε ακόμη και τις «πρωτόγονες» κοινότητες; Η απάντηση ότι «είναι στη φύση του ανθρώπου να είναι ανταγωνιστικός», είναι τόσο αυτονόητη, που ουσιαστικά μιλάμε για λήψη του ζητουμένου, δηλαδή μη έγκυρη επιστημολογικά ερώτηση.
Την ίδια αφετηρία έχει και η ομοειδής απάντηση σχετικά με τον λόγο που οδηγεί στην ανάδειξη της ετερότητας ανάμεσα στους ανθρώπους: «οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους διαφορετικοί», γεγονός που εκφράζεται κατά συνέπεια και στο πολιτισμικό επίπεδο.
Το γεγονός είναι ότι ο Ιδιωτικός Χώρος, μέσα από την αναγωγή στο Φαντασιακό, υπάρχει ήδη πρωτόλεια στις λεγόμενες «απλές» κοινωνίες. Το σχίσμα που γεννά την ετερότητα-διαφορά («εμείς/οι άλλοι»), αποτελεί τη διεύρυνση και αναβάθμιση του Ιδιωτικού Χώρου, όπου συμβολοποιείται το «εγώ» και ο ζωτικός του χώρος, έστω αδρά σε αυτή τη φάση εξέλιξης της Τριπλέτας.
Στην αντίληψη του Ιδιωτικού συμβάλλει καθοριστικά ο βαρύς συμβολισμός του αρχηγού ή του μάγου της φυλής, ως κατεξοχήν εκπροσώπου του ιδιωτικού χώρου. Ο οποίος όμως δεν είναι ακόμη εντελώς ξεκομμένος από την κοινότητα. Η τελευταία εκφράζεται συμβολικά τόσο από τους σοφούς και τους ιερείς, όσο και από τον/τους αρχηγός/ούς, στο επίπεδο της Συμβολικής Τάξης. Συνεπώς η κοινότητα αντιστοιχεί στο δημόσιο χώρο, μαζί με τις θεσμισμένες συμβολοποιητικές ρυθμίσεις και άλλες κυρίαρχες κατηγορίες που τη συναπαρτίζουν και τη συμπληρώνουν, γεμίζοντας έτσι την «παλέτα» της Συμβολικής Τάξης.
3.2 «Συλλογική ταυτότητα», «θρησκεία», «συγγένεια» ως Συμβολική Τάξη
Η συλλογική ταυτότητα, η συγγένεια και η θρησκεία (τα υποτυπώδη θρησκευτικό-κοσμοθεωρητικά συστήματα) αποτελούν συστατικά στοιχεία που διαμορφώνουν τον δημόσιο χώρο (Συμβολική Τάξη). Οι σοφοί και οι ιερείς, οι ισχυροί πρεσβύτεροι, αναλαμβάνουν και λειτουργίες δικαστή, χωρίς ωστόσο να πρόκειται για εξειδικευμένο ρόλο. Έτσι, ικανοποιείται και ο Χρήσιμος Μύθος του «Αδέκαστου Κριτή», ο οποίος συλλειτουργεί με τον έτερο χρήσιμο μύθο, τον Δημόσιο Χώρο, εδραιώνοντας τη συμβολική τάξη.
Ο Ιδιωτικός χώρος συνενώνει τη Συμβολική Τάξη με το Πραγματικό, που είναι η τάξη- order την οποία επιβάλλει η πιο ισχυρή ομάδα μέσα στην κοινότητα, δηλαδή οι πρεσβύτεροι αρσενικοί. Συνεπώς εδώ έχουμε τη μαγιά και την πρώτη ύλη για τη συμβολική ανάδυση της ετερότητας, τόσο στο εσωτερικό της ομάδας-κοινότητας (με κριτήρια όπως ηλικία, φύλο, γνώση, δεξιότητες, θεία χάρη) όσο και στο ευρύτερο επίπεδο: «οι δικοί μας, εμείς/οι άλλοι, οι ξένοι».
Θα μπορούσαμε ίσως να παραφράσουμε – ερμηνευτικά – το θυμικό (φαντασιακό) του συμπαθούς «προγόνου»: «Αν ο συνάνθρωπος στην ομάδα μου είναι εν δυνάμει πηγή απειλής και φθόνου, τότε πολύ περισσότερο ο άγνωστος, ο απομακρυσμένος είναι εχθρός που πρέπει να τον υποτάξω ή να τον εξοντώσω».
Ο «άγνωστος» - «ο απομακρυσμένος»: Ίσως –είναι πιθανό να ισχυριστεί κάποιος σύμφωνα με την κοινή λογική («common sense») – αυτά είναι και τα μόνα πραγματικά (εμπειρικά) στοιχεία που «δικαιολογούν» μια στάση δυσπιστίας, διερευνητικότητας και αποστασιοποίησης από τα μέλη μιας άγνωστης ομάδας ή κοινότητας. Εντούτοις δεν επαρκούν για την εκδήλωση των παραπάνω φαινομένων και συμπεριφορών. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως άνθρωποι ανέκαθεν είχαν ανταλλαγές και επικοινωνία μεταξύ τους.
Εξάλλου το «άγνωστο» και το «απομακρυσμένο» είναι επίσης ιδέες-συμβολισμοί που αντανακλούν τον διχασμό του ιδιωτικού ατόμου με το (συν)όλον, δηλαδή την εσφαλμένη διχοτομία Υποκειμένου-Αντικειμένου.
Αθήνα 15/07/2010
Δημήτρης Φασόλης
Ανθρωπολογικές προεκτάσεις -Μέρος 4ο
Αυτά ισχύουν γενικά, βέβαια, χωρίς να παραβλέπονται η συνθετότητα και η ποικιλία των φαινομένων. Οι διαφοροποιήσεις με άλλα λόγια στην αντιμετώπιση του «άλλου» και στις νοηματοδοτήσεις της ετερότητας από πολιτισμό σε πολιτισμό. Η φαινομενικότητα ωστόσο διέπεται από ασυμμετρία, ασάφεια και θολότητα. Ενώ μέσα από τη λογική ανάλυση μπορούμε να δούμε την ποικιλία-πολυπλοκότητα ως επιφαινόμενα της ίδιας βαθιάς δομής.
Για παράδειγμα, το πώς εκλαμβάνουν οι διάφορες «πρωτόλειες» κοινωνίες τη «συλλογική τους ταυτότητα» (το «εμείς») ανάγεται μεθοδολογικά από τους ανθρωπολόγους σε δύο βασικές κατηγορίες: α) τις «λαμαρκιανές»-Ειρηνικός (η συλλογική ταυτότητα καθορίζεται με κριτήριο τον τόπο-περιβάλλον και τη συμμετοχή στη συλλογική καθημερινή ζωή και τις παραδόσεις)∙ και β) τις «μεντελιανές»-Δύση (όπου το «εμείς» απορρέει «φυσικά» και αποκλειστικά από τους κοινούς δεσμούς αίματος). Αν δούμε όμως τα δύο μοντέλα «συλλογικής ταυτότητας» υπό το πρίσμα της Τριπλέτας, τότε διαπιστώνουμε ότι είναι διαφορετικές εκδηλώσεις του τύπου: Δημόσιος Χώρος = Χρήσιμος Μύθος.
Άρα, έχουν την ίδια ακριβώς λειτουργία: να δημιουργούν την ψευδαίσθηση ενός κοινού (στην πραγματικότητα ιδιωτικο-κοινωνικού) χώρου-ταυτότητας που ενώνει όλα τα άτομα, ανεξαρτήτα από την κοινωνική θέση τους στο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, αποσπώντας έτσι τη συναίνεσή τους και αποκρύβοντας την ιεραρχική κατανομή εξουσίας και το εκμεταλλευτικό οικονομικό σύστημα.
Και κατά συνέπεια παράγουν και αναπαράγουν την ετερότητα επιλέγοντας από τα πάνω-εξουσιαστικά το ποιος ανήκει και ποιος όχι σε αυτόν τον κοινό δημόσιο χώρο-ποιοι είναι οι «δικοί μας» και ποιοι οι «άλλοι» ή/και οι «ξένοι». Ενώ συνάμα νομιμοποιούν την εξουσία και τη νομή της από την εκάστοτε κυρίαρχη ομάδα στην κοινωνία.
Το συμπέρασμα που συνάγεται από τα παραπάνω είναι πως πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στις αναλύσεις μας γιατί συνήθως υπόρρητα εμπεριέχουν αξιολογικές κρίσεις (το πιο χτυπητό: οι «εξωτικές κοινωνίες» όπως στον Ειρηνικό είναι πιο ανοιχτές στον ξένο ή τον νεοεισερχόμενο), οι οποίες είναι αντιεπιστημονικές και παραπλανητικές. (Για τις συνέπειες αυτής της διαπίστωσης-θεώρησης θα αναφερθούμε διεξοδικότερα σε επόμενο χωρίο μας.)
Συνεχίζοντας την εννοιολογική ανάλυση σε ορισμένους όρους που αναφέρονται στα προηγούμενα κείμενα, επισημαίνουμε ότι η εν λόγω εσφαλμένη διχοτομία και η αποκόλληση του «ιδιωτικού» από το όλον, συνιστά ένα βαθύ έγγραμμα στον ανθρώπινο εγκέφαλο, το οποίο συμβαίνει σε μια συγκεκριμένη χωροχρονική συμβολή («γεωγραφο-ιστορία»). Τη συγκεκριμένη αυτή στιγμή-συμβολή, αποκτά προτεραιότητα ή προκρίνεται με κάποιο τρόπο, ως προδιαγεγραμμένη δυνατότητα, η ιδέα του συγκεκριμένου ατομικού κέρδους στην πρώιμη κοινωνική σκέψη του ανθρώπου. Πράγμα που σημαίνει ότι έχει ήδη γίνει η πρώτη εγγραφή-γείωση του Ορθολογικού στοιχείου, μέσα από αυτό το αρχετυπικό γνωστικό σχήμα-σύμβολο.
Αυτός όμως ο πυρηνικός, αρχικός διαχωρισμός δεν αρκεί για να οδηγήσει ομάδες ή κοινωνίες ολόκληρες στο φασιστικό-ρατσιστικό δόγμα. Χρειάζεται μια ισχυρή Συμβολική Τάξη που να εγκολπώνεται τον εν λόγω διαχωρισμό και να τον μετασχηματίζει-μετατοπίζει σε μια αντιθετική ιεραρχική σχέση ανάμεσα σε ομάδες και κοινωνίες.
Σε αυτό το συμβολικό επίπεδο είναι που αναδύεται η ιδέα της «άριας φυλής», η οποία εκλαμβάνεται ως «ανώτερη» και «περιούσια» ομάδα, με όρους αξιολογικούς που εδράζονται σε μεταφυσική-ανορθολογική ή αταβιστική βάση. Με κανονιστικά λοιπόν κριτήρια που ενισχύουν τους παραπάνω συμβολισμούς περί «χαρισματικής φυλής» και «δεσμών αίματος», οδηγούμαστε νομοτελειακά στο να θεωρούνται όλοι οι «άλλοι», οι «διαφορετικοί» ως «κατώτερα», «επαίσχυντα» και «μιαρά» όντα. Όλα λοιπόν πρέπει να ενταχθούν στην υπηρεσία και στο «μεγάλο σκοπό» της «θεόπνευστης» ομάδας, η οποία ως εκ τούτου πρέπει οπωσδήποτε να κρατηθεί «άσπιλη», «αμόλυντη», «καθαρή», «αγνή» (;;;) - και όλα αυτά σε πολλά εισαγωγικά και ερωτηματικά.
Και αυτό γιατί δεν πρόκειται μόνο για ασαφείς έννοιες αλλά και για ανύπαρκτες κατηγορίες, στην πραγματικότητα. Έτσι εξηγείται τελικά και η τρομερή σύγχυση και ψευδαισθησιακή λειτουργία αυτών των ψευδο-εννοιών. Αποδεικνύεται μέσα από την σαγηνευτική δύναμή τους η σχεδόν ακαταμάχητη κλίση του ανθρώπου να παρασύρεται από μαγικές λέξεις, γιατί ακριβώς έχει δυνατό μέσα του το μαγικό-ανορθολογικό στοιχείο, ως βάση του φαντασιακού του.
Η κοινωνιολογική φαντασία στο μυαλό του φασιστικού υποχείριου λειτουργεί κατασκευάζοντας το πρότυπο-αρχέτυπο του Ιδιώτη-ηγέτη – σε μικρή κλίμακα σε ατομικό επίπεδο – για να συνδέεται ψυχολογικά και ιδεολογικά με τον «μεγάλο» Ιδιώτη-ηγέτη. Έτσι ώστε το υποκείμενο-πιόνι να ονειρεύεται και να σκέφτεται μέσα από τη σκέψη και τη χειρονομία του «απόλυτου αρχηγού». Να καταπιέζει και να εξουσιάζει ό,τι είναι «κάτω» από αυτό και να νιώθει σαν ένας μικρός «Fürer». Και φυσικά να ανταγωνίζεται τους «συντρόφους» του για να ανέβει στην ιεραρχία και να πατά επί πτωμάτων για λίγα ψευτοπρονόμια, για να ικανοποιήσει την αδηφάγα όρεξή του για ατομικό κέρδος.
Αυτή η ιδιαίτερη σύζευξη Ιδιωτικού και Δημόσιου χώρου δημιουργεί μια σιδερένια Συμβολική Τάξη και ένα παραληρηματικό φαντασιακό που εγκλωβίζει το υποκείμενο και δύσκολα μπορεί να ξεφύγει. Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι και αδύνατο, ούτε απαλλάσσει βέβαια από τις σοβαρές ευθύνες του το άτομο-ανδρείκελο.
Όσο για το Πραγματικό, την εξουσία της αστικής τάξης, περιττό να πούμε ότι βρίσκεται στα καλύτερά της…αναιρώντας έτσι και τα όποια ψήγματα σοσιαλιστικού μύθου από τη φασιστική-ρατσιστική ιδεολογία.
23/07/2010
Δημήτρης Φασόλης
