Κρίση και λαϊκή σοφία

Μέσα από την κρίση στην Ουκρανία, φάνηκε για άλλη μια φορά πως η αριστερά στις διάφορες αποχρώσεις της, από ρεφορμιστική έως και αντιεξουσιαστική, δεν έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει τις ιστορικές εξελίξεις και να αρθρώσει μια ανατρεπτική απάντηση.  Η ουκρανική κρίση λοιπόν μαίνεται εντεινόμενη, και κανείς δεν ξέρει αν και πότε θα χαθεί ο έλεγχος της ασταθούς κατάστασης, και αν οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί για σφαίρες επιρροής εξελιχθούν σε έναν γενικευμένο πόλεμο (παγκόσμιο, θερμοπυρηνικό;). Παράλληλα όμως φουντώνουν οι συζητήσεις και οι συνωμοσιολογίες για ξένο δάκτυλο πίσω από τα γεγονότα. Για άλλη μια φορά κάποιες μεγάλες δυνάμεις (Δύση, Ρωσία) βρίσκονται πίσω από τα γεγονότα. Κατευθύνουν τις άβουλες μάζες για τα δικά τους στρατηγικά σχέδια και συμφέροντα. Λες και οι άνθρωποι δεν έχουν ένα σωρό δίκαιους λόγους για να ξεσηκωθούν..

Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι εξεγείρονται και απαιτούν μια πιο ελεύθερη και δίκαιη ζωή και κοινωνία. Επειδή όμως δεν έχουν ένα όραμα, ένα σχέδιο και μια θεωρία για τα πράγματα, οι δράσεις τους και οι πρωτοβουλίες τους ελέγχονται στη συνέχεια ή καθοδηγούνται έντεχνα και έμμεσα από τις εξουσίες. Οι εξουσίες δηλαδή παρεμβαίνουν πάνω στις ήδη εκδηλωμένες διαδικασίες και κινήσεις του κόσμου και δεν τις δημιουργούν οι ίδιες. Εκμεταλλεύονται τις αντιφάσεις και τις κρίσεις, με το κενό εξουσίας που αυτές επιφέρουν, με την ανικανότητά τους να αυτοοργανωθούν και να αυτοδιευθυνθούν, ώστε τελικά είναι αυτές (οι εκάστοτε εξουσίες) που επιβάλλονται. Με ποιον τρόπο; Είτε παίρνουν τον έλεγχο τα παλιά κέντρα εξουσίας, τα οποία συνήθως μασκαρεύονται και «αναμορφώνονται», υποσχόμενα αλλαγή. Είτε από τις εξελίξεις ευνοούνται νέες πιο στυγνές, αντιδημοκρατικές και ολοκληρωτικές ελίτ.

Η συνωμοσιολογία λοιπόν καλά κρατεί στον ελλαδικό χώρο. Το έλλειμμα που υπάρχει ωστόσο διογκώνεται από έναν ακόμη καθοριστικό παράγοντα: οι διάφορες ομάδες και κόμματα χρησιμοποιούν έναν παρωχημένο οικονομίστικο και εργατίστικο λόγο, χωρίς να προβάλλεται καθαρά και ξάστερα το επαναστατικό όραμα-πρόταγμα για μια αταξική κομμουνιστική κοινωνία. Ίσως διστάζουν γιατί υπολογίζουν ότι το όραμα αυτό στην πρόσφατη ιστορία εκφυλίστηκε, συκοφαντήθηκε, απέτυχε στην εφαρμογή του. Με αυτή της την στάση όμως, η αριστερά (με τις πολλές φαινομενικές εκφάνσεις της, αλλά με την ίδια λογική να τη διέπει) δείχνει ότι ούτε αυτή το πιστεύει πραγματικά. Τα περισσότερα κείμενα και δημόσιες ομιλίες ή παρεμβάσεις για την κρίση και το μνημόνιο είναι χωρίς ουσία: λαϊκισμός και συντήρηση. Σε καμιά περίπτωση αριστερά ή ριζοσπαστικά. Απευθύνονται μάλιστα στον κόσμο με ένα ύφος πατερναλιστικό και δασκαλίστικο, σαν να ήταν ανίκανος να σκεφτεί και να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω του.

Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει. Οι άνθρωποι γενικά κατανοούν τις άνισες και εκμεταλλευτικές σχέσεις που υπάρχουν στην κοινωνία. Τις αποδέχονται όμως σαν κάτι αναγκαίο και αναπόφευκτο. Σαν το λιγότερο κακό, ενώ φοβούνται και δυσπιστούν απέναντι στα μεγάλα λόγια. Και καλά κάνουν γιατί συνήθως δεν έχουν ουσιαστικό περιεχόμενο αλλά είναι μόνο άδεια λόγια. Δεν βλέπουν ότι μπορεί να αλλάξει η κοινωνία και η πραγματικότητα. Δεν πιστεύουν στις δικές τους δημιουργικές δυνάμεις. Οι άνθρωποι δεν αγωνίζονται για να βελτιώσουν τη ζωή τους, αν αυτό το βλέπουν ως μοναδικό κίνητρο, ως κάτι ξεκομμένο από το γενικότερο νόημα για τη ζωή τους και τις εμπειρίες τους. Στη δράση και στη σκέψη των «απλών», καθημερινών ανθρώπων, των καταπιεσμένων, υπάρχει ως υπόβαθρο, αν και ανοργάνωτη και εν σπέρματι, μια λαϊκή σοφία.

Η επανάσταση είναι κάτι το πολύ δύσκολο γιατί είναι το μεγαλύτερο ξεβόλεμα που υπάρχει για τον άνθρωπο. Ας το σκεφτούμε. Αυτός είναι ένας επαρκής λόγος για το ότι δεν έχει γίνει μέχρι τώρα μια γνήσια επανάσταση. Αυτό θα σήμαινε ότι ο άνθρωπος αλλάζει ριζικά και σε βάθος, εσωτερικά αλλά και στις σχέσεις του με τους συνανθρώπους του. Και από την άλλη, μιλάμε για επανάσταση, κομμουνισμό, αναρχία. Πιστεύουμε ότι μπορούν γα πραγματοποιηθούν, ώστε να πείσουμε και άλλους ανθρώπους; Και τι σημαίνουν ακριβώς όλες ετούτες οι έννοιες; Μπορούν να συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι ότι με τον καπιταλισμό και οποιοδήποτε άλλο ταξικό σύστημα, με όποια εξουσία, θα βιώνουν την αδικία, την ανισότητα, την ανελευθερία, τον πόλεμο και την καταστροφή; Άσχετα αν αρχικά ζουν ένα στάδιο σχετικής ευημερίας και σταθερότητας-ανάπτυξης;

Και ποια θα είναι τα στοιχεία για τη μετάβαση σε μια τέτοια κοινωνία; Χρειάζονται οι «χαρισματικές» προσωπικότητες; Και εφόσον μιλάμε για άλλες αξίες, θα στηρίζονται οι άνθρωποι στην αμοιβαία εμπιστοσύνη στον άλλο; Αν όχι, τότε χρειάζεται πολλή δουλειά για να επινοήσουμε τρόπους ελέγχου των αντιπροσώπων και όσων αναλαμβάνουν υπεύθυνες λειτουργίες. Η ανακλητότητα είναι ένας τέτοιος τρόπος, αλλά για να λειτουργήσει είναι απαραίτητη η αποτίμηση, η ανατροφοδότηση, η διαρκής ενημέρωση πάνω σε όλα τα ζητήματα. Οι πολίτες δηλαδή θα πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο μορφωμένοι. Δεν σημαίνει αυτό ότι όλοι μπορούν να γνωρίζουν τα πάντα ή να είναι ειδικοί σε όλους τους τομείς, γιατί αυτό θα ήταν έκπτωση και πτώχευση της γνώσης. Όμως όσο πιο ενημερωμένοι είναι τόσο πιο ενεργοί και ικανοί στον έλεγχο και στην αυτοδιεύθυνση της ζωής τους.

Συνεχίζοντας τον προβληματισμό μας, αναρωτιόμαστε πώς μπορεί να αλλάξει ο εγωιστής αστός, δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος του «έχειν», και όχι του «είναι», ώστε να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση; Πώς μπορεί να αποκοπεί από το ατομικό συμφέρον, έτσι ώστε να νιώθει οικεία με το γενικό καλό και να το προωθεί στην καθημερινότητά του; Εδώ τι ρόλο παίζει η παιδεία, η πνευματική και ψυχική καλλιέργεια; Ή μήπως πρέπει να δούμε πιο απλά τα πράγματα; Δηλαδή μήπως αν φτάσουν στο αμήν οι άνθρωποι με το παλιό σύστημα τελικά θελήσουν να δοκιμάσουν, να πειραματιστούν, με κάτι νέο; Αυτό το «να το δούμε και το άλλο (κόμμα, κομματίδιο, πολιτική περσόνα κλπ.», που ακούς συχνά από τα χείλη πολλών ανθρώπων, να μεταλλαχτεί στο να δούμε και το άλλο κοινωνικό μοντέλο ή πρόταγμα; Και τελικά να δουν σαν το λιγότερο κακό όχι το υπάρχον (όπως κάνουν συνήθως), αλλά να δουν την κοινωνική ανατροπή ως το μίνιμουμ, το μόνο ρεαλιστικό και λιγότερο κακό, το πραγματικά ωφέλιμο. Με άλλα λόγια, να δουν καθαρά ως λογικό και εφικτό το να παραμερίσουν τα ιδιωτικά μικροσυμφέροντα και να «συμβιβαστούν» με μια αμεσοδημοκρατική αυτοοργανωμένη κοινωνία ως τη μόνη λύση των κοινωνικών προβλημάτων και αδικιών; Για να απαλλαχτούν από το διαρκές αδιέξοδο των ταξικών ανισοτήτων και αντιθέσεων-αντιφάσεων, το οποίο καταστρέφει ολόκληρες κοινωνίες και πολιτισμούς αλλά και πολλές ατομικές υπάρξεις και ζωές;

Ίσως να έρθει με αυτόν τον τρόπο η νέα ανθρώπινη κατάσταση και τάξη πραγμάτων, όταν οι άνθρωποι αναγκαστούν (ή ξυπνήσουν) από τις κρίσιμες και πιεστικές περιστάσεις και επιλέξουν αυτό που πραγματικά του συμφέρει και τους απελευθερώνει. Τότε θα πρόκειται για μια συνειδητή επαναστατική πράξη-στάση, επιβεβαίωση και αναβάθμιση της κοινής λογικής (της λαϊκής σοφίας) και τελικά πραγμάτωση του κοινού καλού (δηλαδή της κοινωνικής συνείδησης).    

21/6/2014

Δημήτρης Φασόλης    

Ελευθερία, δημοκρατία, σοσιαλισμός, ίσον Ευρώπη

Οι ιδέες, ως προϊόντα της ανθρώπινης διάνοιας αλλά και της ίδιας της ζωής (των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στη φύση αλλά και στην κοινωνία, στην οικονομία και στην παραγωγική διαδικασία), δεν δημιουργούνται-παράγονται στο πουθενά. Αντίθετα, αναπτύσσονται και ευδοκιμούν σε ένα συγκεκριμένο ανθρωπολογικό, πολιτισμικό και γεωγραφικό χώρο. Ως ιδέες ή έννοιες νοούνται όλα τα πράγματα που μπορεί να αντιληφθεί και να σημασιοδοτήσει ο άνθρωπος, οι διάφοροι πολιτισμοί και κοινωνίες. 

Έτσι, οι ιδέες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας του πολίτη, των ατομικών δικαιωμάτων καλλιεργήθηκαν συστηματικά και σε πιο ολοκληρωμένες μορφές στην αρχαία Αθήνα και αργότερα στη Ρώμη. Ενώ στη σύγχρονη εποχή οι αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες πήραν τη σκυτάλη και εξέλιξαν-καλλιέργησαν περαιτέρω τις ιδέες αυτές. Παράλληλα λοιπόν με αυτές τις ιδέες αναπτύχθηκε και η έννοια της Δύσης, του δυτικού πολιτισμού και τελικά (αναγκαία και αναπόφευκτα) η ιδέα της Ευρώπης. 

Όταν μιλάμε για Ευρώπη εννοούμε παράλληλα τόσο τον γεωγραφικό χώρο όσο και τους εκάστοτε πολιτισμούς, κοινωνίες, πολιτικά συστήματα και συστήματα σκέψης, τους ανθρώπους με τα έργα τους σε κάθε εποχή, τα υλικά και πνευματικά επιτεύγματά τους. Όπως επίσης εννοούμε τις κοινωνικές διεργασίες, τις αλλαγές και ανατροπές, τις κρίσεις, τα κοινωνικά κινήματα και αγώνες, τις επαναστάσεις και εξεγέρσεις των καταπιεσμένων. Συνεπώς η έννοια του γεωγραφικού χώρου Ευρώπη ταυτίζεται με την έννοια της Ευρώπης ως ταυτότητα πολιτική, πολιτισμική, ιστορική. Αν παραστήσουμε σχηματικά τις έννοιες ως κύκλους μπορούμε να εξεικονίσουμε αυτήν την ταύτιση ως ομόκεντρους ταυτοπλατείς κύκλους που συμβολίζουν τις παραπάνω έννοιες. 

Οι ιδέες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, του ορθού λόγου, της φιλοσοφίας έχουν ως εγγενή ιδιότητά τους την ανάπτυξη, την εξάπλωση και διεύρυνση. Έτσι, από την Αθήνα και τη Ρώμη καταλήγουμε στην Ευρώπη, που εκλαμβάνεται ως κοινός τόπος και κοινή μοίρα-ιστορική πορεία από τους ίδιους τους λαούς και τους διανοούμενους. Η ιδέα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, η ιδέα της αναρχίας, οι εργατικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις γεννήθηκαν στην Ευρώπη και έδωσαν τα φώτα και στον υπόλοιπο κόσμο. Το ίδιο τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Η Ευρώπη είναι η μήτρα για την ανάπτυξη αυτών των ιδεών και την ολοένα επικαιροποιημένη εξέλιξη και ολοκλήρωσή τους.

Η ιδέα της ελευθερίας χρειάζεται το έδαφος της οικουμενικότητας για να καρπίσει και να ανθήσει. Αυτήν την οικουμενικότητα – τον διεθνισμό – αντιπροσωπεύει η Ευρώπη. Όπως οι διάφορες επιμέρους μορφές της ελευθερίας είναι απαραίτητες ως μικρότερες σφαίρες-χώροι για να σχηματίσουν τον ευρύτερο και πιο αφαιρετικό χώρο της γενικής ελευθερίας, έτσι και η Ευρώπη είναι ο γεωγραφικός-πολιτικός χώρος (ιδέα-έννοια) που εμπεριέχει όλες τις κατακτήσεις των λαών των επιμέρους χωρών και την πνευματική-πολιτισμική τους κληρονομιά, τους αγώνες και οράματα για έναν καλύτερο κόσμο. Το να απομακρυνθεί μια χώρα και ένας λαός από την Ευρώπη είναι σαν να πηγαίνει πίσω στον χρόνο και την ιστορία. Χάνει τον προσανατολισμό του, έχει δυσοίωνο μέλλον. Φτωχαίνει και αποκόβεται από την ιδέα της οικουμενικότητας και του διεθνισμού που είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση-πραγμάτωση της ελευθερίας, της ισότητας και δικαιοσύνης στον κόσμο. 

Τίθεται έτσι το ερώτημα με ποιους θα πάει; Σε ποιους θα απευθυνθεί για αλληλεγγύη; Στα καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής, τα οποία ούτως ή άλλως έχουν σημαντικά προβλήματα και είναι εκτός πνεύματος του δυτικού πολιτισμού (αυταρχικά και ολοκληρωτικά, έστω και με σοσιαλίζον προσωπείο) ή στα θεοκρατικά καθεστώτα της Ανατολής; Ή μήπως είναι καλύτερη η Ρωσία, η αποθέωση του ολοκληρωτισμού; όπου πρώην στελέχη των μυστικών υπηρεσιών κυβερνούν με την υποστήριξη ακραίων εθνικιστικών-φασιστικών και παρακρατικών μηχανισμών; Παρόλα αυτά, στην εποχή της κρίσης το παράλογο τείνει να κυριαρχήσει. Οι φασίστες βρίζουν τους άλλους φασίστες, ενώ την ίδια στιγμή παρουσιάζονται ως δημοκράτες και ειρηνιστές. Έτσι, ο Γιανούκοβιτς και ο Πούτιν βρίζουν τους αντιπάλους τους φασίστες. Λόγω αυτής της σύγχυσης χάνεται η ουσία της εξέγερσης του ουκρανικού λαού ενάντια σε έναν φαύλο δικτάτορα, ενώ το αίτημα για ελευθερία, ισότητα και δικαιοσύνη, για κατάργηση των προνομίων το εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι, εν προκειμένω οι ακροδεξιοί. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι έχει κριθεί το αποτέλεσμα και ότι η πλειονότητα των ανθρώπων τους υποστηρίζει. Το αντίθετο μάλλον: ο κόσμος αμφισβητεί την κυβέρνηση και τους πολιτικούς και είναι έτοιμος να ξαναβγεί στους δρόμους. Εκτός αν ο Πούτιν ή άλλοι εξουσιομανείς παράφρονες το πάνε για παγκόσμιο πόλεμο, μην αντέχοντας την προοπτική να χάσουν το θρόνο και τα προνόμιά τους.  

    

Η ελευθερία του ατόμου, η ελευθερία της σκέψης και της πεποίθησης-άποψης, αλλά και η ενότητα της κοσμικής δημιουργίας, από τον μικρόκοσμο στον μεγάκοσμο και από την ανόργανη ύλη στην οργανική, ενότητα ανάμεσα σε όλα τα φυτικά και ζωτικά είδη και φυσικά ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους όπου γης, είναι μέσα στις διανοητικές και αξιακές οικουμενικές παραδόσεις της Ευρώπης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Σοπενχάουερ: η φιλοσοφική του θεώρηση για τον Κόσμο ως Βούληση αποκαλύπτει ακριβώς αυτή την ενότητα των πάντων, σαν ένα κοσμικό ποτάμι στο οποίο οτιδήποτε (συν-) υπάρχει και αλληλεπιδρά και αλληλεξαρτάται από όλα τα άλλα. «Είμαστε όλοι τμήμα μια δύναμης», έλεγε, εννοώντας τη Βούληση, και μόνο στην εικόνα του κόσμου όπως εμφανίζεται (ως «Παράσταση») και η οποία είναι ψευδής σε σχέση με την πραγματικότητα, νομίζουμε ότι είμαστε ξεχωριστά άτομα. 

Σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ:

«Όταν βλάπτουμε τους άλλους είναι σαν να αυτοτραυματιζόμαστε, γιατί καταστρέφουμε ένα μέρος της ζωτικής δύναμης που μας ενώνει όλους… Όταν βλάπτουμε ένα άλλο πρόσωπο είναι σαν ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του… Αν το καταλάβω ορθά, θα δω ότι οι άλλοι δεν είναι εξωτερικοί σε σχέση με εμένα… Ενδιαφέρομαι για το τι συμβαίνει σε εσάς επειδή κατά κάποιο τρόπο ανήκετε σε αυτό που όλοι μας ανήκουμε: στον Κόσμο ως Βούληση»…  

Κακά τα ψέματα. Ας παραδεχθούμε ότι η Ευρώπη είναι η πατρίδα μας, είναι ο μόνος τόπος που εξασφαλίζει στοιχειωδώς αξιοπρεπή ζωή για τους πολίτες της με τις στοιχειώδης ελευθερίες. Η μόνη προοπτική για κοινωνική αλλαγή και ολοκλήρωση των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών-αναρχικών προταγμάτων και οραμάτων είναι η κοινή πορεία και αλληλεξάρτηση των λαών της Ευρώπης. Η οποία εδώ νοείται όχι ως καπιταλιστικός μηχανισμός αλλά ως οικουμενική-διεθνιστική ιδέα-χώρος συνύπαρξης και ανοχής της διαφορετικότητας. Ως κοινότητα όπου έχουν περισσότερη αξία και σημασία τα κοινά, αυτά που ενώνουν τους λαούς και όχι αυτά που τους χωρίζουν, οι διαφορές τους. Ιστορικά δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η Ευρώπη αναδύθηκε και αναπτύχθηκε ως «υποδοχέας» των ιδεών της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του διεθνισμού, του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, της οικουμενικής αξίας-ιδέας της ανθρώπινης απελευθέρωσης-χειραφέτησης. Οι ιδέες αυτές δεν θα υπήρχαν χωρίς την Ευρώπη και η Ευρώπη δεν θα υπήρχε χωρίς αυτές, τουλάχιστον στο υπάρχον νόημά της.  

Συνεπώς, η υπεράσπιση της ιδέας της Ευρώπης είναι σήμερα περισσότερο επιτακτική από ποτέ, διότι απειλείται σοβαρά από τα μαύρα σύννεφα του φασισμού-ρατσισμού που ολοένα πυκνώνουν (και οι μεγαλύτεροι πρέπει να θυμηθούν και να πουν στους νεότερους ότι αν έρθουν στην εξουσία οι δυνάμεις του ολοκληρωτισμού, ακόμη και με εκλογές, τότε αυτές θα είναι οι τελευταίες ή, αν και όποτε γίνονται, θα είναι πλήρως ελεγχόμενες). Η Ευρώπη πρέπει να αντισταθεί, να σηκώσει κεφάλι κα ινα επαναστατήσει: να επέλθει η κάθαρση από τον φασισμό, όπως επίσης από τον οικονομισμό, την τεχνοκρατική πολιτική, τη γραφειοκρατία και την καπιταλιστική εξουσία. Για να γίνει πραγματικά Ελεύθερη Ευρώπη των λαών. 

12/6/2014 

Δημήτρης Φασόλης

Καταλαβαίνουν άραγε οι έλληνες τι κάνουν;

Η παρακμή και κατάρρευση του εγχώριου πολιτικού κατεστημένου, αλλά και η γενικότερη βαθιά δομική κρίση της κοινωνίας, των αξιών, του πολιτισμού και του οικονομικού συστήματος, οδήγησε πολύ κόσμο σε μια επιλογή στάσης ζωής: στην ακροδεξιά-φασιστική ιδεολογία. Οι άνθρωποι αυτοί είναι φοβισμένοι: φοβούνται τον διπλανό τους, τον μετανάστη, τον διαφορετικό εν γένει. Για αυτό αναζητούν την «καθαρότητα» (η οποία όμως δεν υπάρχει, είναι φρούδα ψευδαίσθηση) ως νησίδα ασφάλειας και σωτηρίας. Ακόμη, οι άνθρωποι αυτοί μισούν: μισούν αυτούς που τους προκαλούν φόβο αλλά και αυτούς που θεωρούν ότι τους πρόδωσαν, ότι αθέτησαν τις υποσχέσεις που έδωσαν για μια καλή και άνετη (δανεική) ζωή, για βόλεμα και σιγουριά στο δημόσιο, για κοινωνική ανέλιξη και πολυτέλεια. Όλοι αυτοί καταφεύγουν με αγωνία σε μια υποτιθέμενη σταθερά: στην «εθνική ταυτότητα», στην «καθαρότητα και ανωτερότητα της ελληνικής φυλής» και στην επιβολή απέναντι σε όλους τους «άλλους». 

Τι μέλλον όμως έχει μια κοινωνία ή ένας πολιτισμός που στηρίζεται σε τόσο σαθρά θεμέλια; Το «έθνος» και η «φυλή» δεν είναι τίποτε άλλο παρά πολιτισμικές-ιδεολογικές κατασκευές. Δηλαδή είναι έννοιες και ως τέτοιες δεν έχουν μια αντικειμενική σημασία ή αξία. Η ίδια η «Ταυτότητα», ωστόσο, έχει μια οντολογική-κοσμολογική βάση, ως η αρχική μήτρα-«πληροφορία» που παραμένει μόνο ως αναλλοίωτο ίχνος για να πραγματώνονται οι αναγκαίοι μετασχηματισμοί στην εξέλιξη τους σύμπαντος. Κι εδώ, στη Γη, οι μετασχηματισμοί για την εξέλιξη των ειδών και του ανθρώπου. Όσον αφορά τον άνθρωπο, η αρχική «ταυτότητα» εκδηλώνεται ως ο ενιαίος και καθολικός-οικουμενικός άνθρωπος στην ενότητά του. Αλλιώς, χωρίς την καθολική έννοια «ΑΝΡΘΩΠΟΣ», δεν νοείται ούτε υπάρχει ο κάθε ξεχωριστός άνθρωπος. Ο πρώτος άνθρωπος ήταν αφρικανός και αυτό ήταν το πρώτο φαινομενολογικό σπάσιμο της αρχικής «ταυτότητας» («συμμετρίας»1 σύμφωνα με τους κοσμολόγους), για να εμφανιστεί ο άνθρωπος ως ύπαρξη. Για αυτό και στις πρώτες ανθρώπινες κοινότητες υπήρχε έντονος αυτός ο απόηχος της αρχικής «πληροφορίας» («ταυτότητας») ως συλλογικό πνεύμα της κοινότητας, όπου η αλληλεγγύη ήταν η κεντρική αρχή που συγκροτούσε τις ανθρώπινες σχέσεις. 

Από εκεί και πέρα έχουμε εκδηλώσεις του συνεχούς σπασίματος της αρχικής ταυτότητας: διαφορετικές μορφές (φαινοτύπους) λόγω των ιδιαίτερων περιβαλλοντικών και κλιματικών συνθηκών και διαφορετικές πολιτισμικές μορφές (με την ιδεολογική ονομασία «φυλή» ή «έθνος»). Έτσι οι διαφορετικοί ανθρωπολογικοί τύποι που εμφανίστηκαν ιστορικά μέχρι σήμερα είναι οι διαφορετικές εκδηλώσεις (φαινομενικότητες) της ίδιας αρχικής ταυτότητας (συμμετρίας). Και αυτή η αρχική πληροφορία εκδηλώνεται σε όλους τους επιμέρους πολιτισμούς, διαχρονικά και γεωγραφικά: παρά τις επιμέρους διαφορές εμφανίζονται παράλληλα πολλές ομοιότητες. Το γεγονός αυτό έκανε τους ανθρωπολόγους να μιλήσουν για «καθολικά μοτίβα» και για μια «καθολική εσωτερική λογική» που χαρακτηρίζουν όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς.

Επομένως τα παραμύθια περί μοναδικότητας και ανωτερότητας ενός λαού δεν στέκουν στην λογική εξέταση και κριτική σκέψη. Εξάλλου είναι γνωστό ότι όποτε ένας πολιτισμός αναδείχθηκε και έπαιξε ιστορικό ρόλο, αφήνοντας σημαντική παρακαταθήκη στην ανθρωπότητα, ήταν γιατί ακριβώς ενσωμάτωσε και ανέμιξε πολλά στοιχεία από άλλους πολιτισμούς και λαούς. Αντίθετα όταν μια κοινωνία κλείνεται απέναντι σε διαπολιτισμικές επιδράσεις και επαφές, τότε φτωχαίνει και παρακμάζει. Τέλος, ακόμη ένα στοιχείο: σε περιόδους κατακερματισμού της ανθρωπότητας (π.χ. ελληνιστικά κράτη) και παρακμής, η ιστορία προέκρινε τη «λύση» της αυτοκρατορίας για να συνενώσει σε μια ενότητα (παρόλα αυτά, αυταρχική-ολοκληρωτική) τους ανθρώπους. 

Σήμερα, σε έναν κόσμο που αλλάζει, που ενοποιείται όλο και περισσότερο, που αντιμετωπίζει τεράστια πλανητικής κλίμακας προβλήματα, τι νόημα και χρησιμότητα έχει να πορεύονται οι άνθρωποι με τόσο ρηχά και κλειστά νοητικά σχήματα, όπως το έθνος και η πατρίδα; Η επανα-νοηματοδότηση και εδραίωση της αρχικής «ταυτότητας» του καθολικού-οικουμενικού ανθρώπου ως μέρους της πλανητικής (αλλά και συμπαντικής) ολότητας είναι αναγκαία, ιδιαίτερα σε αυτήν την κρίσιμη φάση που βρίσκεται η ανθρωπότητα και η ίδια η φύση μέσα στην οποία ζει. Τα προβλήματα και οι προκλήσεις είναι παγκόσμιες και καμία χώρα ή λαός («έθνος» ή «φυλή») δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει μόνη της (πόσο μάλλον να δώσει λύσεις). Μόνο με τον διεθνισμό, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη όλων των ανθρώπων μπορεί να γίνει αυτό. 

Επομένως η μόνη ταυτότητα που είναι αναγκαία και που αναδύεται από την ίδια την ιστορική εξέλιξη είναι το «παγκόσμιο χωριό», όπου «πατρίδα μας είναι όλη η Γη» και όλοι είμαστε «πολίτες του κόσμου», αδέλφια μιας παγκόσμιας (και κοσμικής) κοινότητας.

Για όσους όμως δεν ξέρουν ή έχουν ξεχάσει την ιστορία (και είναι πολλοί αυτοί) ας μάθουν τι σημαίνει ναζισμός και φασισμός και ας πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Τα φοβισμένα και θωρακισμένα ανθρωπάκια δεν θα απαλλαγούν ποτέ από τους φόβους τους αν δεν μάθουν να μη φοβούνται τη ζωή και τις προκλήσεις της. Ακόμα και αν εξαφανιστούν οι «πηγές» του φόβου και του μίσους τους, θα ανακαλύψουν νέες. Η ναζιστική ολοκληρωτική εξουσία αυτό έκανε στον παρελθόν και αυτό θα κάνει αν επικρατήσει στο μέλλον: θα εφευρίσκει συνεχώς νέους εχθρούς και αποδιοπομπαίους τράγους προς εξόντωση. Στο τέλος θα αρχίσει να τρώει τα ίδια τα παιδιά της. Καθένας θα είναι ύποπτος και δυνάμει επικίνδυνος εχθρός του καθεστώτος. Κρεματόρια και στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους συνήθεις εχθρούς, στην αρχή, και μετά για οποιονδήποτε δεν γουστάρει η εξουσία. Υποψήφιοι είναι ακριβώς όλοι, κανένας δεν είναι ασφαλής. Τα «εγέρθητου», «σκάσε ρε», «θα εξαφενιστείτει» και άλλες πολλές βρισιές και απειλές, η επιθετική και μισαλλόδοξη συμπεριφορά απέναντι στους γνωστούς εχθρούς των ναζιστών (μεταναστών, κομμουνιστών, αναρχικών, «διαφορετικών») δεν αφορούν μόνο τους σημερινούς αποδέκτες τους, αλλά όλους όσοι δεν είναι αρεστοί, τώρα και στο μέλλον. Το ίδιο γινόταν στη ναζιστική Γερμανία. Το ίδιο και στη χούντα: μετά τους αριστερούς, τους δημοκράτες και λοιπούς αντιφρονούντες στις φυλακές και τις εξορίες οδηγούνταν και εκείνοι που δεν επιδείκνυαν με ζήλο και με πειστικό τρόπο την αφοσίωσή τους στο καθεστώς. Μια τέτοια ναζιστική, ολοκληρωτική, σκοτεινή και αδηφάγα εξουσία δεν σταματά πουθενά μέχρι να αυτοκαταστραφεί ή να νικηθεί από το αντίπαλο δέος: την κοινωνική-ταξική συνείδηση.  

Επίσης τέτοια καθεστώτα μόνο με πολέμους κατακτητικούς και καταστολή επιβιώνουν, για να αποσπούν έτσι τους υπηκόους τους και να εκπληρώνουν τα συμφέροντά τους. Πόλεμος πρώτα απ’ όλα με τους γείτονες: τους τούρκους, τους σλαβομακεδόνες, τους αλβανούς και πάει λέγοντας. Το μέλλον διαγράφεται προβλέψιμο και ζοφερό: αδιάκοπος πόλεμος και τεράστια καταστροφή για την κοινωνία και τη χώρα, αντίστοιχη της μικρασιατικής. Γιατί οι παλικαρισμοί και οι σωβινισμοί πάντα έτσι καταλήγουν, ιδιαίτερα από μια μικρή χώρα όπως η ελλάδα. Ας το σκεφτούν καλά λοιπόν αυτοί που υποστηρίζουν τα τσίγκινα αβγά: ας σκεφτούν πού οδηγούν τη χώρα. Ας σκεφτούν καλά επίσης ότι με το μίσος δεν λύνεται πραγματικά κανένα πρόβλημα – αντίθετα διαιωνίζεται και διογκώνεται.  

Αλληλεγγύη, αλληλεγγύη, ανθρωπιά, αδελφοσύνη, ισότητα, ελευθερία, δικαιοσύνη, ελευθερία – ελευθερία ίσον πίστη σε έναν νέο άνθρωπο και μια νέα κατάσταση πραγμάτων: στην ενότητα των πάντων και στην ισορροπία και αρμονία – ίσον επιστροφή στην αρχική συμμετρική ταυτότητα, την αρχή του κόσμου, την κυριαρχία του πνεύματος και του λόγου.  

Η ενότητα-αλληλεγγύη της Ανθρωπότητας θα νικήσει τις δυνάμεις του μίσους που θέλουν να την ξεσχίσουν και να την κατακερματίσουν. 

1
“Συμμετρία είναι η ιδιότητα ενός αντικειμένου ή συστήματος, να παραμένει αναλλοίωτη μετά από ένα σύνολο αλλαγών (μετασχηματισμών). Σύμφωνα τώρα με τον μαθηματικό Weyl ένα αντικείμενο είναι συμμετρικό, αν υπάρχει μια διαδικασία η οποία αφήνει αναλλοίωτη τη μορφή του.
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό συμμετρία στους νόμους της Φυσικής σημαίνει ότι μπορούμε να κάνουμε τέτοιες αλλαγές στα μεγέθη που υπεισέρχονται στους νόμους, οι οποίες να μην επιφέρουν καμιά τροποποίηση στους νόμους και τα αποτελέσματά τους.
Κατ’ αρχήν πρέπει να πούμε πως οι νόμοι της φύσης είναι παντού ίδιοι. Δεν παρατηρούμε καμία διαφορά στα αποτελέσματα ενός πειράματος όταν αυτό πραγματοποιείται σε διαφορετικά σημεία στο χώρο.
Ένα πολύ απλό παράδειγμα αυτού του είδους συμμετρίας είναι η μετατόπιση στο χώρο: Οι νόμοι της Φυσικής παραμένουν αναλλοίωτοι σε μετατοπίσεις στο χώρο. Επίσης, παραμένουν αναλλοίωτοι σε περιστροφές γύρω από οποιονδήποτε άξονα που περνάει από κάποιο σημείο. (Πηγή: για περισσότερα βλέπε https://physics4u.wordpress.com/2009/11/24/%CE%AF-%CE%AE-2/)
 
9/6/2014

Δημήτρης Φασόλης