Ποδόσφαιρο και εθνικισμός

Είναι γνωστό ότι το επαγγελματικό ποδόσφαιρο έχει ποικίλες συνδέσεις με την κοινωνία αλλά και με την πολιτική, με την κυρίαρχη ιδεολογία και με οικονομικά συμφέροντα. Στην περίπτωση των εθνικών ομάδων αναπαράγεται ο κυρίαρχος-ηγεμονικός λόγος της εθνικής ταυτότητας, ενώ τα αποτελέσματα των αγώνων καθρεφτίζουν ανταγωνιστικές οικονομικές, πολιτικές και γεωπολιτικές, ιεραρχικές και άνισες κατά βάση, σχέσεις μεταξύ εθνικών κρατών. Μια ποδοσφαιρική λοιπόν ομάδα, ουσιαστικά δεν είναι τίποτε άλλο ή πέρα από αυτό που είναι: μια οργανωμένη και εξειδικευμένη ομάδα επαγγελματιών, με διαφορετική ψυχοσύνθεση, προσωπικότητα και ιδεολογικές αναφορές του κάθε ποδοσφαιριστή. Ήδη από το 2004 οι παίκτες που έπαιζαν με τη φανέλα της εθνικής είχαν ωριμάσει ως επαγγελματίες σε ευρωπαϊκές ομάδες, οπότε είχαν διαφορετική νοοτροπία παιξίματος και ομαδικότητας από αυτή που κυριαρχούσε στο πλαίσιο του εγχώριου ποδοσφαίρου. Συνεπώς, δεν μπορείς να την πεις και «κανονική» «εθνική», με την έννοια ότι δεν αντιπροσωπεύει κάτι το «ελληνικό» ως νοοτροπία και συμπεριφορά, όσο και αν αυτό το «εθνικό-ελληνικό» είναι επίσης ένα φανταστικό στερεότυπο (το οποίο όμως λειτουργεί στην πράξη ως ιδεολογία και ως σύμβολο στο οποίο πιστεύουν οι πολλοί). Οπότε, πώς γίνεται και μια επαγγελματική  ποδοσφαιρική ομάδα, της οποίας τα μέλη παίζουν βασικά για το οικονομικό όφελος και για τη δόξα, να αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη κοινωνία με τις ταξικές διαιρέσεις της (από τον εργάτη και τον άνεργο ως τον πλούσιο και τον αεριτζή του κερδοσκοπικού-τζογαδόρικου κεφαλαίου;

Αυτό καθίσταται δυνατό μέσω της μαγικής λειτουργίας των συμβόλων και της κυρίαρχης ιδεολογίας που αυτή αντιπροσωπεύουν. Μαγική λειτουργία σημαίνει: υποβάλλουν το μυαλό και τη συνείδηση, σε κάνουν να μιμείσαι συμπεριφορές, να υιοθετείς ιδέες και πρότυπα άλλων. Από άυλες ιδέες και σχήματα (σύμβολα) μετατρέπονται σε υλικές δυνάμεις που κατευθύνουν τον άνθρωπο. Και εδώ η κυρίαρχη ιδεολογία είναι η εθνική ταυτότητα. Μέσα από τα σύμβολα και την τελετουργία, όλοι νιώθουμε ότι έχουμε κάτι κοινό, ότι ανήκουμε σε μια μεγάλη ομάδα, το «έθνος». Παρά τις τεράστιες διαφορές και άδικες σχέσεις που μας χωρίζουν και παρά τις πολιτισμικές διαφορές σε τοπικό επίπεδο. Να λοιπόν πώς μέσα από την τελετουργία και τα σύμβολα της εθνικής ομάδας γίνεται πιο ήπια και ανεκτή η ανισότητα και οι εκμεταλλευτικές και άδικες ταξικές δομές. Μέσα από τις τελετουργίες, τις χειρονομίες και τις δημόσιες δηλώσεις των παικτών, του προπονητή αλλά κυρίως των υπόλοιπων παραγόντων που διαχειρίζονται την εικόνα, και κυρίως των δημοσιογράφων και των πολιτικών, αναπαράγεται ο εθνοκεντρικός και ο εθνικιστικός λόγος. Γιατί οι ίδιοι οι ποδοσφαιριστές και οι προπονητές, λόγω και της ευρωπαϊκής παιδείας και νοοτροπίας τους, έχουν γενικά μετρημένη και προσγειωμένη στάση. Όμως οι αθλητικοί παρουσιαστές και οι δημοσιογράφοι και αναλυτές των αστικών-καθεστωτικών ΜΜΕ (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων), αριστεροί, δεξιοί και προοδευτικοί – όλοι τους παράγουν την εθνικιστική ιδεολογία. Αυτό φάνηκε πολύ καθαρά με το ότι κανείς δεν άσκησε κριτική στην πρόκριση της ομάδας με ανύπαρκτο πέναλτι, γεγονός το οποίο στην θάφτηκε κυριολεκτικά.

Μέσα από τις δημόσιες αναμεταδόσεις τους στα ερτζιανά, στις τηλεοπτικές συχνότητες και ψηφιακές πλέον εκπομπές τους, οι λόγοι που αρθρώνονται είναι από μη ρεαλιστικοί εθνοκεντρικοί και σταδιακά έως σήμερα και εθνικιστικοί. Από το κομβικό 2004 (γιούρο και ολυμπιακοί) ξεκίνησε αυτή η προπαγάνδα και με τα χρόνια γινόταν όλο και πιο οργανωμένη, με αποκορύφωμα την πρόσφατη «νίκη» του «αντιπροσωπευτικού μας» συγκροτήματος έναντι της ομάδας των ιβοριανών. Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι μετά τη νίκη του 2004, ελληναράδες πατριώτες (οι γνωστοί νεοναζί που απόκτησαν πρόσωπο στις μέρες μας) προπηλάκισαν και τραυμάτισαν σοβαρά (πολλοί νοσηλεύτηκαν σε κρίσιμη κατάσταση) αλβανούς στυγνά εκμεταλλευόμενους εργάτες-συνανθρώπους μας. Το τραγελαφικό της υπόθεσης; Οι άνθρωποι πανηγύριζαν μαζί με τους έλληνες για τη νίκης της εθνικής ομάδας στο γιούρο. Τα γεγονότα ρατσιστικής βίας εξαπλώθηκαν σε όλη τη χώρα, με αποτέλεσμα τον αποτρόπαιο φόνο με μαχαίρι ενός 20χρονου αλβανού, του Γκραμός Παλούσι, στη Ζάκυνθο. Στους ολυμπιακούς πάλι φωνάχτηκαν  πολλές φορές κοροϊδευτικά σχόλια και γιουχαΐσματα κατά ξένων αθλητών, ενώ η Φανή Χαλκιά δήλωσε: «Οι Έλληνες είναι γεννημένοι νικητές… Το αποδεικνύουμε αυτό εδώ και χιλιάδες χρόνια μπροστά σε όλο τον κόσμο», ενώ τα ίδια περίπου λόγια ακούστηκαν και μετά το παιχνίδι στη Βραζιλία.

Ο θρίαμβος του ιστορικού ψεύδους και του παραληρήματος, του μη ρεαλιστικού-ιδεοληπτικού λόγου: λίγο να γνωρίζεις ιστορία, ξέρεις ότι ούτε οι «έλληνες» ήταν πάντα ενωμένοι, αφού ο όρος έλληνας καθιερώθηκε σαν συλλογική αναπαράσταση στην πρόσφατη ιστορία και συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους οι πόλεις-κράτη, όπως επίσης ότι δεν νικούσαν πάντα.  Το κλίμα αυτό πέρασε και στα σχολεία, όπου γονείς, αλλά και μαθητές, εμπόδισαν μετανάστες μαθητές να σηκώσουν την ελληνική σημαία, συμπεριφορά που δείχνει ότι οι έλληνες νιώθουν ως απειλή το να τους ξεπερνά ένας μετανάστης σε κάποιον τομέα.

Στο πρόσφατο γεγονός στο μουντιάλ, η προπαγάνδα ήταν πολύ πιο οργανωμένη και καλά προετοιμασμένη: οι γνωστοί μύθοι για το «αρχαιοελληνικό πνεύμα», η μυθολογία των θεών του Ολύμπου, η «πανουργία» του έλληνα που «πάντα τα καταφέρνει στα δύσκολα», το «επικό» ή ακόμα και «μυθολογικό» κατόρθωμα, «οι έλληνες πάντα νικούν», τα οποία παραπέμπουν στην «ανωτερότητα της φυλής», είναι κάποια από τα συμβολικά στοιχεία που επιστρατεύτηκαν για να γιορτάσουν τη «νίκη». Ο εθνικισμός όμως και ο φασισμός κολλάνε πανεύκολα (δηλαδή ευνοούνται) από κατωτερικά αισθήματα και συμπλέγματα που χαρακτηρίζουν έναν λαό, όπως τον ελληνικό. Τα οποία ευθύνονται και για τη γενικότερη συνωμοσιολογία που παίρνει συχνά διαστάσεις παροξυσμού: οι ξένοι που μας επιβουλεύονται, θέλουν το κακό μας, κάνουν προτεκτοράτο την ελλάδα ή, στην πιο ήπια μορφή του, μας ζηλεύουν για τις ωραίες παραλίες και τον ήλιο μας και θέλουν να αγοράσουν όλη τη χώρα… Όμως ένας κατωτερικός λαός μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνος για τους «άλλους», τους «διαφορετικούς», τους γείτονές του· και γενικά νιώθει ότι απειλείται από όποιους υποτίθεται ή και στην πραγματικότητα θέλουν να του μοιάσουν, να ενσωματωθούν ή να τον συναγωνιστούν σε οποιοδήποτε τομέα (οικονομικό, πολιτιστικό κλπ).

Ιδιαίτερα από το 2004, το όλο σκηνικό ενός παραληρηματικού εθνικού λόγου και ενός τελετουργικού παροξυσμού έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια του εδάφους στον κοινωνικό ιστό για την ανάπτυξη του γνωστού εθνικιστικού-νεοναζιστικού μορφώματος και την μετατροπή του σε κοινωνικό φαινόμενο-κίνημα. Ο εθνοκεντρικός μη ρεαλιστικός και συγκινησιακός λόγος που διαχύθηκε στην κοινωνία με την πρόσφατη «πρόκριση» στους «16» θα ενδυναμώσει ακόμη περισσότερο τις εθνικιστικές-φασιστικές τάσεις και διεργασίες στον ελλαδικό χώρο. Ήδη οι νεοναζί είναι στους δρόμους και πανηγυρίζουν με τις άγριες κραυγές τους και τις ακόμη πιο άγριες διαθέσεις τους.

4/7/2014

Δημήτρης Φασόλης