Ελευθερία, δημοκρατία, σοσιαλισμός, ίσον Ευρώπη

Οι ιδέες, ως προϊόντα της ανθρώπινης διάνοιας αλλά και της ίδιας της ζωής (των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στη φύση αλλά και στην κοινωνία, στην οικονομία και στην παραγωγική διαδικασία), δεν δημιουργούνται-παράγονται στο πουθενά. Αντίθετα, αναπτύσσονται και ευδοκιμούν σε ένα συγκεκριμένο ανθρωπολογικό, πολιτισμικό και γεωγραφικό χώρο. Ως ιδέες ή έννοιες νοούνται όλα τα πράγματα που μπορεί να αντιληφθεί και να σημασιοδοτήσει ο άνθρωπος, οι διάφοροι πολιτισμοί και κοινωνίες. 

Έτσι, οι ιδέες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας του πολίτη, των ατομικών δικαιωμάτων καλλιεργήθηκαν συστηματικά και σε πιο ολοκληρωμένες μορφές στην αρχαία Αθήνα και αργότερα στη Ρώμη. Ενώ στη σύγχρονη εποχή οι αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες πήραν τη σκυτάλη και εξέλιξαν-καλλιέργησαν περαιτέρω τις ιδέες αυτές. Παράλληλα λοιπόν με αυτές τις ιδέες αναπτύχθηκε και η έννοια της Δύσης, του δυτικού πολιτισμού και τελικά (αναγκαία και αναπόφευκτα) η ιδέα της Ευρώπης. 

Όταν μιλάμε για Ευρώπη εννοούμε παράλληλα τόσο τον γεωγραφικό χώρο όσο και τους εκάστοτε πολιτισμούς, κοινωνίες, πολιτικά συστήματα και συστήματα σκέψης, τους ανθρώπους με τα έργα τους σε κάθε εποχή, τα υλικά και πνευματικά επιτεύγματά τους. Όπως επίσης εννοούμε τις κοινωνικές διεργασίες, τις αλλαγές και ανατροπές, τις κρίσεις, τα κοινωνικά κινήματα και αγώνες, τις επαναστάσεις και εξεγέρσεις των καταπιεσμένων. Συνεπώς η έννοια του γεωγραφικού χώρου Ευρώπη ταυτίζεται με την έννοια της Ευρώπης ως ταυτότητα πολιτική, πολιτισμική, ιστορική. Αν παραστήσουμε σχηματικά τις έννοιες ως κύκλους μπορούμε να εξεικονίσουμε αυτήν την ταύτιση ως ομόκεντρους ταυτοπλατείς κύκλους που συμβολίζουν τις παραπάνω έννοιες. 

Οι ιδέες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, του ορθού λόγου, της φιλοσοφίας έχουν ως εγγενή ιδιότητά τους την ανάπτυξη, την εξάπλωση και διεύρυνση. Έτσι, από την Αθήνα και τη Ρώμη καταλήγουμε στην Ευρώπη, που εκλαμβάνεται ως κοινός τόπος και κοινή μοίρα-ιστορική πορεία από τους ίδιους τους λαούς και τους διανοούμενους. Η ιδέα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, η ιδέα της αναρχίας, οι εργατικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις γεννήθηκαν στην Ευρώπη και έδωσαν τα φώτα και στον υπόλοιπο κόσμο. Το ίδιο τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Η Ευρώπη είναι η μήτρα για την ανάπτυξη αυτών των ιδεών και την ολοένα επικαιροποιημένη εξέλιξη και ολοκλήρωσή τους.

Η ιδέα της ελευθερίας χρειάζεται το έδαφος της οικουμενικότητας για να καρπίσει και να ανθήσει. Αυτήν την οικουμενικότητα – τον διεθνισμό – αντιπροσωπεύει η Ευρώπη. Όπως οι διάφορες επιμέρους μορφές της ελευθερίας είναι απαραίτητες ως μικρότερες σφαίρες-χώροι για να σχηματίσουν τον ευρύτερο και πιο αφαιρετικό χώρο της γενικής ελευθερίας, έτσι και η Ευρώπη είναι ο γεωγραφικός-πολιτικός χώρος (ιδέα-έννοια) που εμπεριέχει όλες τις κατακτήσεις των λαών των επιμέρους χωρών και την πνευματική-πολιτισμική τους κληρονομιά, τους αγώνες και οράματα για έναν καλύτερο κόσμο. Το να απομακρυνθεί μια χώρα και ένας λαός από την Ευρώπη είναι σαν να πηγαίνει πίσω στον χρόνο και την ιστορία. Χάνει τον προσανατολισμό του, έχει δυσοίωνο μέλλον. Φτωχαίνει και αποκόβεται από την ιδέα της οικουμενικότητας και του διεθνισμού που είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση-πραγμάτωση της ελευθερίας, της ισότητας και δικαιοσύνης στον κόσμο. 

Τίθεται έτσι το ερώτημα με ποιους θα πάει; Σε ποιους θα απευθυνθεί για αλληλεγγύη; Στα καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής, τα οποία ούτως ή άλλως έχουν σημαντικά προβλήματα και είναι εκτός πνεύματος του δυτικού πολιτισμού (αυταρχικά και ολοκληρωτικά, έστω και με σοσιαλίζον προσωπείο) ή στα θεοκρατικά καθεστώτα της Ανατολής; Ή μήπως είναι καλύτερη η Ρωσία, η αποθέωση του ολοκληρωτισμού; όπου πρώην στελέχη των μυστικών υπηρεσιών κυβερνούν με την υποστήριξη ακραίων εθνικιστικών-φασιστικών και παρακρατικών μηχανισμών; Παρόλα αυτά, στην εποχή της κρίσης το παράλογο τείνει να κυριαρχήσει. Οι φασίστες βρίζουν τους άλλους φασίστες, ενώ την ίδια στιγμή παρουσιάζονται ως δημοκράτες και ειρηνιστές. Έτσι, ο Γιανούκοβιτς και ο Πούτιν βρίζουν τους αντιπάλους τους φασίστες. Λόγω αυτής της σύγχυσης χάνεται η ουσία της εξέγερσης του ουκρανικού λαού ενάντια σε έναν φαύλο δικτάτορα, ενώ το αίτημα για ελευθερία, ισότητα και δικαιοσύνη, για κατάργηση των προνομίων το εκμεταλλεύονται οι επιτήδειοι, εν προκειμένω οι ακροδεξιοί. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι έχει κριθεί το αποτέλεσμα και ότι η πλειονότητα των ανθρώπων τους υποστηρίζει. Το αντίθετο μάλλον: ο κόσμος αμφισβητεί την κυβέρνηση και τους πολιτικούς και είναι έτοιμος να ξαναβγεί στους δρόμους. Εκτός αν ο Πούτιν ή άλλοι εξουσιομανείς παράφρονες το πάνε για παγκόσμιο πόλεμο, μην αντέχοντας την προοπτική να χάσουν το θρόνο και τα προνόμιά τους.  

    

Η ελευθερία του ατόμου, η ελευθερία της σκέψης και της πεποίθησης-άποψης, αλλά και η ενότητα της κοσμικής δημιουργίας, από τον μικρόκοσμο στον μεγάκοσμο και από την ανόργανη ύλη στην οργανική, ενότητα ανάμεσα σε όλα τα φυτικά και ζωτικά είδη και φυσικά ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους όπου γης, είναι μέσα στις διανοητικές και αξιακές οικουμενικές παραδόσεις της Ευρώπης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Σοπενχάουερ: η φιλοσοφική του θεώρηση για τον Κόσμο ως Βούληση αποκαλύπτει ακριβώς αυτή την ενότητα των πάντων, σαν ένα κοσμικό ποτάμι στο οποίο οτιδήποτε (συν-) υπάρχει και αλληλεπιδρά και αλληλεξαρτάται από όλα τα άλλα. «Είμαστε όλοι τμήμα μια δύναμης», έλεγε, εννοώντας τη Βούληση, και μόνο στην εικόνα του κόσμου όπως εμφανίζεται (ως «Παράσταση») και η οποία είναι ψευδής σε σχέση με την πραγματικότητα, νομίζουμε ότι είμαστε ξεχωριστά άτομα. 

Σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ:

«Όταν βλάπτουμε τους άλλους είναι σαν να αυτοτραυματιζόμαστε, γιατί καταστρέφουμε ένα μέρος της ζωτικής δύναμης που μας ενώνει όλους… Όταν βλάπτουμε ένα άλλο πρόσωπο είναι σαν ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του… Αν το καταλάβω ορθά, θα δω ότι οι άλλοι δεν είναι εξωτερικοί σε σχέση με εμένα… Ενδιαφέρομαι για το τι συμβαίνει σε εσάς επειδή κατά κάποιο τρόπο ανήκετε σε αυτό που όλοι μας ανήκουμε: στον Κόσμο ως Βούληση»…  

Κακά τα ψέματα. Ας παραδεχθούμε ότι η Ευρώπη είναι η πατρίδα μας, είναι ο μόνος τόπος που εξασφαλίζει στοιχειωδώς αξιοπρεπή ζωή για τους πολίτες της με τις στοιχειώδης ελευθερίες. Η μόνη προοπτική για κοινωνική αλλαγή και ολοκλήρωση των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών-αναρχικών προταγμάτων και οραμάτων είναι η κοινή πορεία και αλληλεξάρτηση των λαών της Ευρώπης. Η οποία εδώ νοείται όχι ως καπιταλιστικός μηχανισμός αλλά ως οικουμενική-διεθνιστική ιδέα-χώρος συνύπαρξης και ανοχής της διαφορετικότητας. Ως κοινότητα όπου έχουν περισσότερη αξία και σημασία τα κοινά, αυτά που ενώνουν τους λαούς και όχι αυτά που τους χωρίζουν, οι διαφορές τους. Ιστορικά δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η Ευρώπη αναδύθηκε και αναπτύχθηκε ως «υποδοχέας» των ιδεών της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του διεθνισμού, του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, της οικουμενικής αξίας-ιδέας της ανθρώπινης απελευθέρωσης-χειραφέτησης. Οι ιδέες αυτές δεν θα υπήρχαν χωρίς την Ευρώπη και η Ευρώπη δεν θα υπήρχε χωρίς αυτές, τουλάχιστον στο υπάρχον νόημά της.  

Συνεπώς, η υπεράσπιση της ιδέας της Ευρώπης είναι σήμερα περισσότερο επιτακτική από ποτέ, διότι απειλείται σοβαρά από τα μαύρα σύννεφα του φασισμού-ρατσισμού που ολοένα πυκνώνουν (και οι μεγαλύτεροι πρέπει να θυμηθούν και να πουν στους νεότερους ότι αν έρθουν στην εξουσία οι δυνάμεις του ολοκληρωτισμού, ακόμη και με εκλογές, τότε αυτές θα είναι οι τελευταίες ή, αν και όποτε γίνονται, θα είναι πλήρως ελεγχόμενες). Η Ευρώπη πρέπει να αντισταθεί, να σηκώσει κεφάλι κα ινα επαναστατήσει: να επέλθει η κάθαρση από τον φασισμό, όπως επίσης από τον οικονομισμό, την τεχνοκρατική πολιτική, τη γραφειοκρατία και την καπιταλιστική εξουσία. Για να γίνει πραγματικά Ελεύθερη Ευρώπη των λαών. 

12/6/2014 

Δημήτρης Φασόλης